“آژنگ نیوز”:سرنوشت بد فرجام دائره المعارف خلیج فارس در اوایل انقلاب اسلامی ،حکایتی از نگاه پرشتاب به وقایع و رویدادهای مختلف است.مجید مهران در این مورد می نویسد: پیش از انقلاب وزارت امور خارجه در صدد برآمد که با کمک عده ای از مورخان و استادان معروف دانشگاههای خارجی دایره المعارف خلیج فارس را به صورت ظاهر توسط دانشگاه جورج تاون و به راهنمایی استاد دکتر کاترل و در باطن به هزینه ی دولت ایران منتشر نموده هویت خلیج فارس را چه از نظر تاریخی و چه از لحاظ جغرافیایی و غیره اعلام کند. طبعاً این دایره المعارف که در چند جلد منتشر میشد هزینه ی گزافی داشت که تنها برای جلد اول آن که آماده گشته بود، قریب یک میلیون دلار هزینه از طرف وزارت خارجه پرداخت شده بود.
من تمام جریان را برای دکتر سنجابی کتباً شرح دادم و گزارش مربوطه را به آقای سلامتیان تسلیم کردم. چند روز بعد مرا خواست و گزارش مزبور را به من اعاده داد و گفت فوراً تلگرافی به سفارت ایران در واشنگتن مخابره کنید که جلد اول این دایره المعارف خلیج فارس را خمیر کنند و از چاپ جلدهای بعدی نیز جلوگیری شود. رسماً اعلام کنید که دولت موقت از چاپ این کتاب به کلی منصرف شده و مطلقاً مطلقاً هیچ هزینه ای در این باره پذیرفته نمی شود. من به طور سریعنگاهی کردم دیدم با این که گزارش خطاب به وزیر خارجه بوده است اما ایشان در حاشیه ی آن دستوری مرقوم نداشته اند. لذا به معاون سیاسی تذکر دادم پس دستور جناب آقای دکتر سنجابی چه شده روی این گزارش که چیزی نوشته نشده است. سلامتیان با تعجب و لحن خاصی گفت اوضاع عوض شده است. من می توانم به جای وزیر خارجه دستور دهم و بورکراسی اداری در وزارت خارجه تمام شد!
با تعجب گفتم اول این که آقای سلامتیان ما طی سالیان دراز با رویه ای بار آمده ایم که این تحول برای من یکی خیلی نوظهور است. حتی شما دستور کتبی نمیدهید که با جناب آقای وزیر خارجه مشورت کرده اید و در نتیجه تصمیمی اتخاذ شده که از انتشار دایره المعارف خلیج فارس جلوگیری شود و آنچه که آماده است خمیر شود. دوم این که به فرض این که باید دستور جناب عالی را بدون طی این مراحل اطاعت کنم و به جای وزیر همه گونه اختیار دارید هیچ دلیل منطقی نمیبینم که این دائره المعارف خلیج فارس را که برای مقابله با اعراب آن را خیلی مفید میدانم خمیر شود.
سوم این که آیا مبلغ یک میلیون دلار از بیت المال ملت ایران هزینه نشده است چه دلیل قاطعی ارایه می دهید که مبلغ یک میلیون دلاری را که از بودجه ی مملکت پرداخت شده است در برابر مصالح بزرگتری فدا شود و ما این ضرر را تحمل کنیم سلامتیان ناگهان رو کرد به فرج الله اردلان که از منسوبان نزدیک دکتر سنجابی بود و در اتاق حضور داشت و گفت ببینید وزارت خارجه ای چگونه به «CIA» نان قرض میدهد.
واقعاً انتظار هرگونه سخنی را داشتم جز اینکه ما را همکار سیا معرفی کنند فوق العاده از سلامتیان که خود را آزادی خواه می نامید و در این راه مبارزه کرده بود و دم از قانون اساسی و حقوق بشر و غیره می زد، دل چرکین شدم. طبعاً با قیافه ی افسرده و عصبی گفتم آقای سلامتیان خودتان میتوانید چنین دستور تلگرافی یا کتبی را برای سفارت ایران در واشنگتن تهیه کنید دست من پیش نمیرود که برخلاف مصالح کشور چنین دستور بی منطقی را اجرا کنم از اتاق او خارج شدم و دیگر هم فرصت ملاقات با ایشان دست نداد.
هنوز هم تأسف میخورم که بی جهت از انتشار دایره المعارف خلیج فارس ممانعت به عمل آمد. قسم یاد میکنم مرکز اطلاعات امریکا (سیا) هیچ گونه دخالتی درباره ی انتشار آن نداشت و نشنیدم کوچکترین مشورتی با آنها شده باشد. دلیلی نداشت از کانال آنها چنین خدمت فرهنگی صورت گیرد. دانشگاه جورج تاون فارغ از جنبه های سیاسی با کمک استادان دانشگاه هایی از آلمان و ژاپن چنین قدم مهمی را برای ارایه ی هویت خلیج فارس برداشته بود.
نگاهی کردم دیدم با این که گزارش خطاب به وزیر خارجه بوده است اما ایشان در حاشیه ی آن دستوری مرقوم نداشته اند. لذا به معاون سیاسی تذکر دادم پس دستور جناب آقای دکتر سنجابی چه شده روی این گزارش که چیزی نوشته نشده است. سلامتیان با تعجب و لحن خاصی گفت اوضاع عوض شده است. من می توانم به جای وزیر خارجه دستور دهم و بورکراسی اداری در وزارت خارجه تمام شد!
با تعجب گفتم اول این که آقای سلامتیان ما طی سالیان دراز با رویه ای بار آمده ایم که این تحول برای من یکی خیلی نوظهور است. حتی شما دستور کتبی نمیدهید که با جناب آقای وزیر خارجه مشورت کرده اید و در نتیجه تصمیمی اتخاذ شده که از انتشار دایره المعارف خلیج فارس جلوگیری شود و آنچه که آماده است خمیر شود.
دوم این که به فرض این که باید دستور جناب عالی را بدون طی این مراحل اطاعت کنم و به جای وزیر همه گونه اختیار دارید هیچ دلیل منطقی نمیبینم که این دائره المعارف خلیج فارس را که برای مقابله با اعراب آن را خیلی مفید میدانم خمیر شود. سوم این که آیا مبلغ یک میلیون دلار از بیت المال ملت ایران هزینه نشده است چه دلیل قاطعی ارایه می دهید که مبلغ یک میلیون دلاری را که از بودجه ی مملکت پرداخت شده است در برابر مصالح بزرگتری فدا شود و ما این ضرر را تحمل کنیم. سلامتیان ناگهان رو کرد به فرج الله اردلان که از منسوبان نزدیک دکتر سنجابی بود و در اتاق حضور داشت و گفت ببینید وزارت خارجه ای چگونه به «CIA» نان قرض میدهد. واقعاً انتظار هرگونه سخنی را داشتم جز اینکه ما را همکار سیا معرفی کنند فوق العاده از سلامتیان که خود را آزادی خواه می نامید و در این راه مبارزه کرده بود و دم از قانون اساسی و حقوق بشر و غیره می زد، دل چرکین شدم.
طبعاً با قیافه ی افسرده و عصبی گفتم آقای سلامتیان خودتان میتوانید چنین دستور تلگرافی یا کتبی را برای سفارت ایران در واشنگتن تهیه کنید دست من پیش نمیرود که برخلاف مصالح کشور چنین دستور بی منطقی را اجرا کنم از اتاق او خارج شدم و دیگر هم فرصت ملاقات با ایشان دست نداد. هنوز هم تأسف میخورم که بی جهت از انتشار دایره المعارف خلیج فارس ممانعت به عمل آمد. قسم یاد میکنم مرکز اطلاعات امریکا (سیا) هیچ گونه دخالتی درباره ی انتشار آن نداشت و نشنیدم کوچکترین مشورتی با آنها شده باشد. دلیلی نداشت از کانال آنها چنین خدمت فرهنگی صورت گیرد. دانشگاه جورج تاون فارغ از جنبه های سیاسی با کمک استادان دانشگاه هایی از آلمان و ژاپن چنین قدم مهمی را برای ارایه ی هویت خلیج فارس برداشته بود.
منبع :خاطرات مجید مهران .خاطرات یک دیپلومات قدیمی
گروه تاریخ