“آژنگ نیوز”:اسکناس یک واحد پولی بسیار مهمی در تاریخ ایران و جهان است.البته با به کار گیری روش پرداخت الکترونیک تا حدودی این پدیده به ورطه فراموشی فرو رفته است.اما اشاره به تاریخچه آن همچنان جالب است.
اسکناس
واژه “اسکناس” از زبان فرانسوی به ما رسیده است. در دوره انقلاب فرانسه، مجلس این کشور قانونی خاص برای ملی کردن اراضی و املاک کلیسا تصویب کرد. در نتیجه، این املاک به دولت منتقل شدند و دولت برای پرداخت ارزش این املاک، در سالهای ۱۷۸۹ تا ۱۷۹۶ اسکناس‌های کاغذی منتشر کرد. این اسکناس‌ها در واقع نوعی کاغذ ضمانت بودند که توسط دولت عرضه می‌شدند. قبل از آن، در روسیه نیز پول کاغذی به نام “اسیگناتزیا” منتشر شده بود که به طور مختصر به آن “سیگنات” میگفتند.
در ایران و در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، این کلمه وارد زبان ما شد و به کلمه “اسکناس” تبدیل شد.
تاریخچه اسکناس
اسکناس، در طول بیش از ۲۰۰ سال، به‌عنوان جانشینی برای پول‌های سکه‌ای طلا و نقره استفاده شده است. سبکی حجم کم و حمل راحت ، همچنین سادگی و ارزانی تولید، باعث شد که دولت‌ها به‌راحتی از پول کاغذی استفاده کنند.
البته، این جانشینی پول کاغذی برخی از حوادث و ناراحتی‌ها را برای مردم در کشورهای مختلف به همراه داشت. در ابتدا، دولت‌ها برای جلب‌توجه مردم، ارزش پول کاغذی را با سکه‌ها برابر قرار می‌دادند تا هر زمان قابل‌تعویض باشد.
نشر اسکناس برای اولین‌بار در کشور چین موردتوجه قرار گرفت. طبق مدارک موجود، اسکناس‌های اولیه به دوران امپراطوری‌های “کائو تسونگ” و “هونگ هوئی” برمی‌گردد که در بازه زمانی ۶۵۰ تا ۶۸۳ میلادی منتشر شده‌اند. این اسکناس‌ها می‌توانند به‌عنوان اولین اسکناس‌های منتشر شده در تاریخ اسکناس در نظر گرفته شوند.
چند نمونه از اسکناس‌های مربوط به امپراطوری هسین تسونگ در سالهای ۸۱۰ میلادی یافت شده‌اند. این اسکناس‌ها در یک مجموعه شخصی در چین قابل مشاهده هستند و به عنوان قدیمی‌ترین اسکناس‌های موجود شناخته می‌شوند.
همچنین، در زمان پادشاهی اتسو هونگ و دوران امپراطوری “مینگ” (حدود سالهای ۹۹ تا ۱۳۶۸ میلادی)، اسکناس‌های مشهور مینگ منتشر شدند که موجب برانگیختن انگیزه برای انتشار اسکناس در ایران ش
انتشار اسکناس در ایران
در دوران حکومت کیخاتون در ایران، برای اولین بار نشر اسکناس صورت گرفت. کیخاتون فرمانروایی بی‌اعتنا به مسائل مالی بود و وضعیت اقتصادی و بهداشتی کشور نامطلوب بود. دولت در این شرایط با مشکلات مالی و خزانه‌داری مواجه شد. وضعیت خزانه بسیار ضعیف بود. در این میان، عزالدین محمد بن مظفربن عمید که اطلاعاتی درباره چین و کشورهای شرقی داشت، به مشاوره و کمک به صدرجهان پرداخت.
عزالدین محمد بن مظفربن عمید به عنوان مشاور صدرجهان، پیشنهاد داد که از روش چین در صدور اسکناس کاغذی چاو استفاده شود. این پیشنهاد پذیرفته شد و فرمانی صادر شد که از آن به بعد هیچ کسی با طلا و نقره معامله نکند. چاو به عنوان پول کاغذی رایج شد و در شهرهای مختلف چاوخانه‌ها برای صدور و توزیع اسکناس‌ها تشکیل شد.
اسکناس چاو برای اولین بار در تبریز منتشر شد. اما از همان ابتدا با مشکلات بزرگی روبه‌رو شد و مردم با آن مخالفت کردند. برخی از مردم مهاجرت کردند و برخی دیگر مغازه های خود را بستند تا از ازدست دادن اموال خود در مقابل چاوی که بی‌ارزش در نظر گرفته می‌شد، جلوگیری کنند. این موضوع باعث متوقف شدن معاملات گردید.
امرا و صدرجهان به کیخاتون فهماندند که اگر این وضعیت ادامه یابد، ممکن است منجر به عواقب جدی شود و شورش مردم به انقلابی بزرگ تبدیل شود. بنابراین، کیخاتون دستوری برای تغییر چاو صادر کرد و مردم به این خاطر آرامش یافتند. بعداز آن، اسکناس‌های کاغذی را چاو نامیدند و صدرجهان با نام “چاویان” شناخته شد.
از ابتدای تشکیل اسکناس های ایران تاکنون، اسکناس‌های متعددی در چرخه تجارت و اقتصاد کشور به کار گرفته شده‌اند.
قاجار:
در دوران قاجار، نخستین اسکناس‌های ایران توسط ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۴ هجری قمری (۱۸۵۷ میلادی) به جای زر و سکه به کار گرفته شد. این اسکناس‌ها نشانه‌ها و متونی را در خصوص امضا، عنوان و نام ناصرالدین شاه داشتند.
پهلوی اول:
در دوران محمدرضا شاه پهلوی، اسکناس‌های جدیدی وارد چرخه پولی شدند. در سال ۱۳۰۴ هجری قمری (۱۹۲۵ میلادی)، اسکناس‌هایی با تصاویر مختلف از شاه و عناصری از فرهنگ و تاریخ ایران و با ارزش‌های متنوع وارد تداول شدند.
پهلوی دوم:
در دوران پهلوی دوم، اسکناس‌های قدیمی تغییراتی را تجربه کردند. در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی (۱۹۷۱ میلادی)، نخستین اسکناس‌هایی با تصاویری از محمدرضا پهلوی منتشر شد. در این دوران ، اسکناس‌های ۲۰ ریالی، ۵۰ ریالی، ۱۰۰ ریالی، ۵۰۰ ریالی، ۱۰۰۰ ریالی، ۵۰۰۰ ریالی، و ۱۰۰۰۰ ریالی در چرخه تداول بودند.
انقلاب اسلامی:
پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی (۱۹۷۹ میلادی)، تصمیم گرفته شد که عکس و تصویر شخصیت‌های سیاسی از اسکناس‌های ایران حذف شود. به جای آن، اسکناس‌ها تصاویری از نقش‌آفرینان و اساتید ایرانی، مقامات دینی و عناصری از فرهنگ و تاریخ ایران را نشان دهند.
اسکناس‌های ۱۰۰ ریالی، ۲۰۰ ریالی، ۵۰۰ ریالی، ۱۰۰۰ ریالی، ۲۰۰۰ ریالی، ۵۰۰۰ ریالی، ۱۰۰۰۰ ریالی، ۲۰۰۰۰ ریالی، ۵۰۰۰۰۰ ریالی، ۱۰۰۰۰۰ ریالی و ۲۰۰۰۰۰۰ ریالی تولید و به چرخه تداول وارد شده‌اند.
منابع:
تاریخ مغول
تاریخ پول و بانکداری در ایران
وب‌سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
منابع تاریخی
راهنمای اسکناس های ایران
گزارش از: رامتین واقف