به گزارش “آژنگ نیوز”نوشتن دربارۀ ریچارد نلسون فرای کار آسانی نیست. سنجش دستاوردهای او با کلمات امر دشواری است، زیرا عرصۀ وسیعی را شامل می‌شود: از تألیف کتابهای برجسته و ماندگار و مقالات روشنگرانه گرفته تا تأسیس، مدیریت یا همکاری با نشریات تخصصی علمی و نهادهای پژوهشی؛ ایجاد یا حمایت کرسی‌ها و کلاسهای تدریس در رشته‌های گوناگون. به‌‌راستی او دانشمندی معمولی نیست. او انسان‌دوستی پرآوازه در جماعت فضلا و فرهیختگان و انسان‌گرایان است.
در اینجا می‌توانم به چند فقرۀ معدود اشاره کنم که فرای را به ایران‌شناسی برجسته تبدیل ساخته‌اند. ترجمۀ عالی او از کتاب تاریخ بخارا با چنان حواشی و پانوشت‌های دقیقی همراه بوده که در اثبات پیوندهای عمیق فرهنگی و تاریخی میان ایران خاوری پیش از اسلام و دورۀ شکوفایی عصر آغازین اسلامی نقش بسیار مهمی ایفا کرد. هر مکان، آیین و آداب و مبحثی شناسایی و ریشه‌یابی شده و به شیوه‌ای روشن توضیح داده شده‌است.
کتاب میراث ایران او به‌علت روشنی بیان، روانی نثر، غنای منابع که به‌آسانی با اندیشۀ خواننده همخوانی می‌یابند و تصویرهای زیبا، در مدتی کوتاه به اثری کلاسیک و معتبر تبدیل شد. احساسات گرم مؤلف نسبت به فرهنگ ایران از هر صفحۀ آن پیداست، منتهی با چنان هوشمندی بیان شده‌اند که هیچ‌کس نمی‌تواند برچسب جانبداری به آن بزند. این کتاب از لحاظ پافشاری بر این واقعیت که فرهنگ آغازین اسلامی ایران ادامۀ مستقیم تمدن ساسانی بوده، بدین معنا که فتح اعراب نتوانسته تغییر چندانی در بنیاد خصلت ایرانی ملت ایجاد کند؛ نقطۀ عطفی در پژوهش علمی بود. افزون بر این، کتاب میراث ایران در بحث‌های خود دربارۀ جنبه‌های گوناگون میراث همۀ ایرانیان، افغان‌ها، تاجیک‌ها، اُست‌ها، ایرانیان ترک‌زبان، بلوچ‌ها و گروههای فراوان دیگر- برای ایرانیان عاملی وحدت‌بخش بود و هست که بر ریشه‌ها و دستاوردهای مشترک ایشان تأکید می‌ورزد.
هدف کتاب بعدی او، عصر زرّین فرهنگ ایران که در واقع دنبالۀ کتاب قبلی محسوب می‌شود نمایان این نکته بود که ایرانیان مسلمان از طریق اسلام جهان‌بینی فرهنگی پرباری ساختند و توانستند اسلام را به مذهب و تمدنی جهانی تبدیل کنند که بدون مشارکت ایشان، این امر مقدور نبود؛ نیز گواهی هستند بر استفاده از روشی عالمانه که روشن‌بینی را با ژرف‌نگری و شور و اشتیاق را با بی‌طرفی در هم آمیخته‌است.
به‌علاوه تلاش فرای در نظارت و ویرایش جلد چهارم کتاب تاریخ ایران کمبریج (از یورش اعراب تا زمان سلجوقیان) که گزارش پربار او دربارۀ سامانیان را در بر دارد، بی‌گمان خدمت ماندگار دیگری به پژوهشهای علمی دربارۀ ایران است.
نوشتۀ علیرضا شاپور شهبازی
ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر
منبع:
دفترچۀ سیزدهمین جایزۀ ادبی و تاریخی،دکتر محمود افشار، ص ۱۳ و ۲۰-۲۱.
گروه گزارش