“آژنگ نیوز”: حسن صباح رهبر فرقه اسماعیلیان ایران،از شخصیتهای مهم تاریخ میانه ایران است.به همین جهت آگاهی از دیدگاه مورخان گوناگون درباره شخصیت حسن صباح رهبر فرقه اسماعیلیان ایران حاوی نکات جالبی است.
درجهانگشای جوینی
… حسن صباح از آن روز که برقلعه الموت شد… تا مدت سی وپنج سال که از دنیا برفت ، هیچوقت از آن قلعه به زیر نیامد و از آن سرای که مقامگاه او بود ، دونوبت بیش بیرون نیامد و دو نوبت بربام سرای (برای رؤیت هلال ماه ) شد و باقی اوقات در آن سرای معتکف بود و به مطالعه کتب و تقریر سخن بدعت خویش و تدبیر امور مملکت مشغول بود .
ونیز:
… بوقت محاصره الموت (حسن صباح ) زن و دو دختر به گرد کوه فرستاد و به رئیس مظفر بنوشت که چون به جهت دعوت ، این اشخاص دوک ریسند و به اجرت آن ، مالا بد ایشان بدهد.
روایت سرجان ملکم
… بواسطه اسماعیله، رعبی در دلها پیدا شد و تا قریب دویست سال پشت ملوک و بنیان ممالک از ایشان در لرزه بود . پنجاه هزار فدایی که دادن جان و گرفتن آن نزد ایشان یکسان بود، به هرصورت و شکلی ظاهر می شدند ، رئیس ایشان را از روی انصاف میتوان گفت ، قطاع الطریق بود .
بروکاردوس، کشیش آلمانی مینویسد:
… من از اساسین (حشیشیان ) نام می برم که باید آنها را لعنت فرستاد و از آنان گریخت. آنان با تقلید حرکات ، جامه ، زبان و آداب و رسوم ملل مختلف ، چون شیطان خویشتن را به جامه فرشتگان در می آورند … و به محض اینکه شناخته شوند، خود را می کشند…
بر اساس روایت آرنولدلیوبکی . وقایع نگار آلمانی:
… بسیاری از آنها ، هنگامی که برفراز بارویی بلند ایستاده اند، به یک اشاره یا فرمان رئیس خود ، خویشتن را به پائین می اندازند و مغز خود را متلاشی می سازند و به مرگی تأسف انگیز جان می سپارند.
در جامع التواریخ: رشیدی،آمده است:
… درمیان اسماعیلیان هرکسی بایستی به کار و شعلی تولیدی مشغول باشد و با تحمل کار و تولید مواد زندگی ، به زندگی دیگران یاری کرده ، اجتماع خود را سعادتمند سازد. زنان آنها با دوک ریسی به گردش چرخ های زندگی و تأمین معاش به مردان کمک می کنند.
نظر ادوارد براون نیز چنین است:
… این فدائیان کسانی بودند که فرمان داعی را بی چون و چرا اطاعت می کردند، شجاعت و چالاکی خاصی داشتند و انتخابشان برای کشت دشمنان نیز ، با توجه به همین صفات و کیفیات صورت می گرفت . مادران بسیاری از این فدائیان ، از زنده برگشتن فرزندان خود از مأموریت . اندوهگین و گریان می شدند…
گروه تاریخ