موسیقی در زمان ساسانیان

“آژنگ نیوز”:موسیقی در زمان ساسانیان رونق و پیشرفت قابل توجهی داشته است.در دربار ساسانیان سازندگان و نوازندگان بسیار گرامی بودند و در مجالس جشن حاضر می شدند و حتی در شکار همراه شاه بودند. در زمان خسرو دوم که سدی بر روی دجله بستند ایشان را برای افتتاح آن سد احضار کردند.

در همین زمان خواننده بسیار معروفی در دربار ساسانی بوده که نام او را در فارسی باربد نوشته اند و بعضی از مؤلفین عرب این کلمه را فهلبذ، ضبط کرده اند که ظاهرا مرکب از فهله بوده است که اشتقاقی از ماده پهلو باشد.

این خواننده در نزد پادشاه چنان مقرب بود که چون اسب معروف خسرو که «شبدیز» نام داشت و خسرو دلبستگی بسیار به آن داشت مرد، درباریان از رساندن این خبر از جان خود می ترسیدند و به وی متوسل شدند که به اشاره و کنایه ای در ضمن آواز این خبر را به خسرو بگوید، اسامی پرده هایی که وی ساخته است و آنها را به اسم پرده های خسروانی یا سرودهای خسروانی می نامند در کتاب های ایران ضبط شده.

در زمان ساسانیان موسیقی ایران پیشرفت بسیار کرد و هر چند که از موسیقی پیش از ساسانیان خبری نداریم و نمی توانیم موسیقی زمان ساسانیان را با موسیقی دوره های پیش بسنجیم، همین قدر می دانیم که در دوره ساسانی موسیقی در ایران ترقی کرد و نوازندگان و سازندگان را پادشاهان ساسانی بسیار می نواختند چنان که اردشیر اول در میان طبقات مردم ایران موسیقی دانان را مقام خاصی بخشید و یکی از درجات متوسط را به ایشان سپرد

سپس بهرام گور مقام ایشان را بالاتر برد و حتی در زمان وی موسیقی دانانی از هندوستان به ایران آمدند که ایشان را در ایران لولیان نامیدند و موسیقی هندی در ایران راه پیدا کرد.در زمان خسرو اول انوشیروان موسیقی دانان به همان مقامی که اردشیر اول به ایشان داده بود و مقام پست تری بود بازگشتند و دوباره در زمان خسرو دوم به مقام بالاتر رفتند، چنان که از حجاری های آن زمان پیداست و حتی در سفر و شکار، موسیقی دانان در رکاب شاه بوده اند.

مشهورترین سازندگان و نوازندگان زمان خسرو دوم شش تن بوده اند:

۱. باربد : که پیش از این اشاره کردم. حدس می زنند نام او در اصل «پهله پت» بوده باشد که اعراب آن فهلبد کرده اند و بعضی گفته اند که یونانی بوده است و ظاهرا باربد منصب وی در دربار ساسانی بوده است. در زبان ارمنی قدیم کلمه باری که گویا از پهلوی گرفته اند به معنی رقص آمده است و به همین جهت می توان حدس زد که این کلمه در ایران به همین معنی استعمال می شده و باربد هم از آن مشتق است.این خواننده در نزد خسرو پرویز چنان مقرب بود که چون اسب معروف خسرو که «شبدیز» نام داشت و خسرو دلبستگی بسیار به آن داشت مرد، درباریان از رساندن این خبر از جان خود می ترسیدند و به وی متوسل شدند که به اشاره و کنایه ای در ضمن آواز این خبر را به خسرو بگوید، اسامی پرده هایی که وی ساخته است و آنها را به اسم پرده های خسروانی با سرودهای خسروانی می نامند در کتاب های ایران ضبط شده است.

۲. نکیسا: نکیسا با باربد در ساخت قطعه هفت‌ نوازی معروف سرود خسروانی همکاری کرده‌ است. مضامین اصلی ترانه‌های او در ستایش خسرو پرویز بودند. وی همچنین سرود ملی آن زمان را ساخته بود.گفته شده که یک بار نکیسا ترانه‌ای سروده که شنوندگان چنان متأثر شدند که بیهوش شدند یا جامه‌های خود را دریدند (جامه‌دران).

٣. بامشاد: بامشاد از آن گویند که بامداد چنان می‌نواخت و می‌خواند که همه کس را شاد می‌کرد.نام بامشاد در چکامه‌ای از منوچهری آمده‌است:

بلبل باغی به باغ دوش نوایی بزد
خوبتر از باربد، نیکتر از بامشاد

۴.رامتین یا رامی که نوعی از چنگ را اختراع کرده است.در اشعار فارسی نیز نام رامتین ذکر شده است:

حاسدم خواهد که شعر او بُوَد تنها و بس بازنشناسد کسی بربط ز چنگ رامتین

(منوچهری)

نشان است او که چنگ با آفرین کرد
که او را نام، چنگِ رامتین کرد

(فخرالدین اسعد گرگانی)

۵. سرکش که او را نیز یونانی دانسته اند و حدس زده اند که نام وی در اصل «سرگیوس» بوده باشد و بعضی دیگر گفته اند که سرگیوس نام نکیسا بوده و سرکش و نکیسا هر دو یک تن‌بوده اند و هم نکیسا و هم سرکش را تحریف شده سرگیوس دانسته اند.

۶. سرکب که احتمال داده اند همان سرکش به سرکب بدل یافته باشد ولی فرخی سیستانی شاعر معروف قرن پنجم ایران، که خود در موسیقی استاد بوده و قطعا می بایست از موسیقی زمان ساسانیان با خبر باشد، سرکش و سرکب را دو تن دانسته و گفته است:

شاعرانت چو رودکی و شهید
مطربانت چو سرکش و سرکب

از میان این نوازندگان و سازندگان باربد از همه معروف تر است و او را بزرگ ترین استاد موسیقی در ایران دانسته اند و گویند رأی او سایر استادان را حکم قانون داشته و ۳۶۰ آهنگ موسیقی ساخته است که اساس موسیقی ایران امروز همان است و آن ۳۶۰ آهنگ برای آن بود که در سال مکرر نشود و هر روز آهنگی مخصوص به خود داشته باشد و در این میان آهنگ معروف به دستگاه شاهی از همه بهتر و متداول تر بوده است ولی ظاهرا باربد مخترع و بانی موسیقی ایران نبوده و شاید اول کسی بوده است که موسیقی را ترتیب داده و تدوین کرده و برای هر آهنگی اسمی گذاشته است.

گروه تاریخ