مرحوم حسن معرفت مدیر نشر و کتابفروشی «کانون معرفت» شیرازی بود. استاد ایرج افشار دربارۀ او یادداشت جالبی نوشته است (بخارا، ش۶۲، صص۱۹۳-۱۹۴). در خاطرات عبدالرحیم جعفری هم اطلاعات خوبی دربارۀ او هست. معرفت کتابفروشی «کانون معرفت» را در سال ۱۳۲۸ راه انداخت (نادره‌کاران، ج۱، ص۶۹۶). از کارهای عجیب او این بود که در کتابفروشی خود آبلیموی شیراز هم می‌فروخت و در برخی کتاب‌هایی که چاپ می‌کرد آبلیموی خود را تبلیغ می‌کرد. عبدالرحیم جعفری نوشته است:
«در پشت قفسه‌های کتاب آبلیمو هم می‌گرفت و آبلیموی معرفت شیراز معروف بود! همیشه خدا یک‌خروار لیموترش ته کتابفروشی تلمبار شده بود. معرفت با دو تا از شاگردها آبلیمو می‌گرفتند و کتاب هم می‌فروختند و این «همزیستی مسالمت‌آمیز» کتاب و آبلیمو همیشه برقرار بود و کم‌کم به «همدلی» و «یگانگی» بدل شده بود. در پشت جلد بعضی کتاب‌ها گاه این «شعار» را می‌دیدی: «کتاب‌های معرفت را بخوانید و آبلیموی معرفت را بنوشید»! و خواننده با پیروی از این اندرز حکیمانه طبعا لذت می‌برد وقتی پس از خواندن کتاب برای رفع خستگی لیوانی هم آبلیمو می‌نوشید و جگرش جلا می‌یافت!»(در جستجوی صبح، ج۱، ص۴۶۲). آبلیموی معروف معرفت دستمایۀ طنز شده بود.
کتاب مفید اخبار مشاهیر ادب معاصر در مطبوعات (از دورۀ قاجار تا عصر حاضر) را می‌خواندم. پژوهشگر کوشنده آقای مهدی نورمحمدی این کتاب ارزشمند را سامان داده است (نشر علم، ۱۳۹۸). ایشان در مطبوعات جستجو کرده و مطالب مربوط به میرزاده عشقی، ایرج میرزا، نسیم شمال، فرخی یزدی و حیدرعلی کمالی را استخراج کرده است. هم اشعار تازه‌ای از این شاعران یافته و هم ضبط‌های دیگری از اشعار این شاعران. اطلاعات جدیدی در این کتاب عرضه شده است. به‌خصوص در فصل میرزاده عشقی و نسیم شمال. این کتاب قطعا کامل نیست اما حتما راهگشا و روشنگر است. باز هم از آن خواهم نوشت.بگذریم.
ظاهرا همنشینی کتاب و آبلیمو در کتابفروشی‌ها ابتکار حسن معرفت نبود. آقای نورمحمدی از روزنامۀ شفق سرخ (سال۸،ش۱۲۸۳،چهارشنبه ۳۰ مرداد۱۳۰۸، ص۵) آگهی جالبی نقل کرده است (ص۱۵۴) که نشان می‌دهد سابقۀ این کار دست‌کم به سال ۱۳۰۸ می‌رسد؛ بیست سال زودتر از کتابفروشی کانون معرفت. کتابخانۀ مظفّری – که هم ناشر بود و هم کتابفروشی و اولین ناشر دیوان ایرج میرزاست، چنین آگهی داده:
«فراموش نکنید که آبلیموی دست‌افشار معطّر شیراز و دیوان ایرج‌میرزا در کتابخانۀ مظفّری به فروش می‌رسد».
حیف که آقای نورمحمدی عکس این اعلان را چاپ نکرده است.
بی‌مروّت نه فقط دیوان ایرج را کنار آبلیمو نشانده که ذکر آبلیمو را مقدّم بر دیوان ایرج‌میرزا آورده است.
میلاد عظیمی
گروه تاریخ