“آژنگ نیوز”: سنگک یک نان شهری است و در جستجوی تاریخچه آن در میابیم که این نوع نان؛ در روستاها رایج نبوده است. بررسی و پژوهش های متعدد تاریخی به این نتیجه منجر شده که آغاز کننده و نخستین پزنده نان سنگک بدرستی شناخته نیست و هیچکس را نمیتوان به عنوان موجد آن معرفی کرد، ولی همین جستجوها نشان میدهد : سنگک یک نان شهری است و در کمتر روستای ایران سنگک پخته میشود. روستاییان ایران ترجیح میداند بیشتر از نانهای خاص خودشان استفاده کنند.
شاردن» سیاح معروف فرانسوی که در حدود سیصد سال پیش از ایران دیدن کرده در سیاحتنامه خود مینویسد: قسم دیگر سنگ است که بمعنی نانسنگ ریزه است چون آن را در کوره هایی که به مانند اجاقهای اروپایی ساخته شده و کف آن از سنگ ریزه هایی به درشتی گردو و (فندق) به قدر دوانگشت مستور گشته ، می پزند!»
«شاردن» در جلد چهارم خاطرات خود اضافه میکند: این نان سنگک از نان معمولی (تافتون) ضخیم تر میباشد و شکل آن دراز و یک لیورونیم وزن دارد.
نانوایان برای صرفه جویی در سوخت هیزم آن را روی سنگ ریزه میپزند. چون سنگ ریزه ها حرارت را خوب جذب و حفظ می کنند و زودتر خمیر را می پزند. اما بعضی جاهای این نان کمتر از قسمتهای دیگر پخته میشود.
نان سنگک بدون شک از نانهای خوشمزه ایران است تهرانیها میگویند: «آدم گرسنه خواب نان سنگک میبیند»، در خصوص این نان لذیذ قدیمی ها افسانه های زیادی ساخته و پرداخته بودند از جمله میگفتند : امیر ارسلان نامدار فقط نان سنگک و پیاز و پنیر را باهم می خورد و دلیل توانایی این قهرمان افسانه یی همین بوده است.
در تهران در آغاز دهه ۵۰ خورشیدی؛حدود ۹۰۰ سنگکی وجود دارد ، حداکثر مزدی که در سنگکی پرداخت میشد ۶۰ تومان است که شاطر میگرفت ، او برای هر «ری» ۲ تومان دریافت میکرد و روزانه حدود ۳۰ «ری» می پخت، البته دستمزد شاطران و سایر کارگران نانوایی به مناسبت بودن در پایین یا بالای شهر و مهارت آنان تفاوت داشت. مزد کارگران نیز با توجه به میزان کار و پیشه شان بود. کمترین دستمزد را موتورچی و پادو می گرفت که حدود پنج تومان است البته کارگران نانوایی بین ۳ تا ۲ نان به عنوان نان سرکاری باخود بخانه میبردند.
شاطرها پیش از آغاز کار در یک نانوایی مقداری وام از صاحب کار می گرفتند تا با این گرویی کار خود را تثبیت کنند و به بهانه های مختلف از کارشان اخراج نشوند. این گروکشی تا مدتی کار شاطر را تضمین میکرد و شاطر باخیال راحت به کار میپرداخت و وام خود را اندک اندک می پرداخت
در قدیم معتقد بودند:بهترین ،نان نان برشته چاق و ته خمیر بوده است بخصوص هرگاه سنگک خشخاش دار هم باشد خوردنی تر است. نان برشته و سرخ دو آتشه باب طبع مردم بوده و نان فطیر که از خمیر ببار نیآمده و نارسیده سرتغار پخته میشود خوردنی نیست.
بد نیست بدانید که در قدیم برای پای خوانچه عقد سنگکی بنام نان پای خوانچه عقد پخته میشد که بلند بزرگ و تازه و بدون و سوراخ بود. نان قهوه یی هم که تقریباً سنگک سوخته است برای کسانی که بیماری قند دارند پخته میشد . سنگک کبابی هم نرم و مخصوص کباب بوده است و ساده و آبدار و تازه بود.
آبگوشت ، کباب تنوری، سیب زمینی و چغندری که در تنور سنگکیها پخته میشد خوشمزه و خوردنی بودند از این رو اغلب سنگکی ها غذای کارگران خود را در تنور نانوایی می پختندو دیزی بار کردن در سنگکیها برای ناهار کار رایجی بوده است.
متاسفانه در سال ۱۳۵۳ اعلام شد که:بزودی شیوه سنگ پزی در تهران دگرگون میشود دیگر نان سنگک با روش متداول پخت نخواهد شد. زیرا نخستین ماشین سنگک پزی توسط سه مهندس ایرانی به اسامی آقایان محمود حدادزاده، محمد دهقان و حبیب الله دادفرما بوجود آمده و به شماره ۱۱۱۳۶ به ثبت رسیده است. آخرین آگاهی این است که شرکتی بنام «پزان» ماشین نان سنگک پزی را قریباً به بازار عرضه خواهد داشت این ماشین بطور اتوماتیک وبدون دخالت دست کارگران نان خواهد پخت ، که صددرصد بهداشتی است. دستگاه نان سنگک پزی مدرن در هر ساعت ۴۳۰ عدد نان می پزد و همه نانها در یک اندازه و دارای یک وزن خواهد بود. مزه نان سنگک ماشینی هیچگونه فرقی بانان معمولی ندارد. نکاتی که البته واقعیت نداشت و بدین ترتیب آداب ورسوم سنگک یزی سنتی بکلی تغییر یافت.
گروه تاریخ