“آژنگ نیوز”:قالیچه‌های تصویری عصر مشروطه در موزه مجلس به نمایش درآمد؛هفته پیش روز چهارشنبه به منظور بازخوانی نقش فرش در تاریخ و سیاست موزه مجلس شورای اسلامیمیزبان نمایشگاه قالیچه‌های تصویری عصر مشروطه شد. این نمایشگاه که اولین رویداد نمایشگاهی ادواری موزه مجلس است، با نشستی علمی با حضور اساتید برجسته حوزه فرش همراه بود. در این نمایشگاه، قالی حاج مهدی کوزه‌کنانی، قالی ثقه الاسلام تبریزی و قالی احمدشاه قاجار به نمایش گذاشته شده‌اند.
این رویداد با حضور استاد تورج ژوله با سخنرانی درباره «عکاسی، مشروطه و قالی ایرانی» و دکتر سیدمحمدرضا طبسی درباره «حاکمیت قاجار و تأثیر آن بر مضامین بازنمایی شده در قالی‌های تصویری عصر مشروطه» برگزار شد. دبیر این نشست نیز دکتر میثم رضایی مهوار، مدیر موزه مجلس بود.
استاد ژوله، پژوهشگر و متخصص فرش، در ابتدای سخنان خود به سابقه آشنایی‌اش با فرش‌های این مجموعه اشاره کرد و گفت که اولین بار در سال ۱۳۷۷ یا ۱۳۷۸ این فرش‌ها را از نزدیک دیده است. وی با اشاره به اینکه تصویر احمدشاه در فرش‌ها بسیار تکرار شده است، پیشنهاد داد نمایشگاهی با محوریت تصاویر شخصیت‌های دوران مشروطه که به نوعی با فرش ارتباط داشته‌اند، برگزار شود. استاد ژوله سخنرانی خود را با موضوع «عکاسی مشروطه و فرش یا تصویر، سیاست و فرش» آغاز کرد و به اهمیت تصویر به عنوان ابزاری قدرتمند در حوزه‌های مختلف سیاست اشاره کرد. وی با اشاره به پیشینه تاریخی تصویر در سیاست، به داستانی از دوران خلافت منتصر عباسی و فرشی با مضامین سیاسی اشاره کرد. در این داستان، فرشی با تصاویر پادشاهان و قاتلان آن‌ها، پیشگویی درباره سرنوشت خلیفه را رقم می‌زند.
ژوله سپس به نقش پررنگ تصویر در دوره مشروطیت پرداخت و گفت که تصویر شاه به جای خود او به مجلس برده شد. وی با اشاره به ورود دوربین عکاسی به ایران در دوره ناصرالدین شاه، به تأثیر فرش به عنوان یک اکسسوری در عکاسی و علاقه‌مندی هنرمندان فرش به بافتن تصاویر شخصیت‌های مختلف اشاره کرد. دکتر ژوله معتقد است که از همین زمان، شاخه مستقلی در تابلو فرش به وجود می‌آید، اما متأسفانه پس از دوره پهلوی دوم، این هنر دچار انحراف می‌شود.
تورج ژوله در ادامه ب اشاره به ریشه‌های تاریخی تصویربافی در فرش ایران و دلایل عکس گرفتن شخصیت‌های مختلف با فرش گفت: تأثیرپذیری هنرمندان اروپایی از نقوش فرش ایرانی بسیار بوده و مثال‌هایی از آثار پرویز تناولی و اندی وارهول ارائه داد. وی همچنین گفت که مدرسه باهاوس از طرح‌های فرش ایرانی برای آموزش معماری و هنر غربی ایده می‌گرفته است.
ژوله با بررسی تصاویر متعدد از شخصیت‌های دوران مشروطه و فرش‌های مرتبط با آن‌ها، به این نتیجه رسید که این جریان تصویر و تصویربافی در آن دوران بسیار خاص بوده و نیازمند مطالعه دقیق است. وی به نقش بستن تصاویر مظفرالدین شاه در فرش‌های مناطق مختلف پس از امضای فرمان مشروطیت اشاره کرد. همچنین، تصاویر رضا شاه و احمدشاه نیز در قالب‌های مختلف بر روی فرش‌ها نقش بسته‌اند.
استاد ژوله با بررسی فرش حاج مهدی کوزه کنانی، احتمال داد که این فرش سفارشی بوده و توسط خانواده عمواغلی بافته شده باشد. وی به ذکر نام حاج مهدی کوزه کنانی در کتاب «قالی ایران» آرتور سیسی لدوارد و فعالیت‌های سیاسی برادران عمواغلی در دوران مشروطه اشاره کرد.
ژوله در پایان سخنان خود تأکید کرد که تصویر از زمان ورود دوربین عکاسی به ایران در دوران انقلاب مشروطه، به تدریج جایگاه خود را پیدا می‌کند و تحلیل‌های مربوط به انقلاب مشروطه باید با توجه به این تصاویر انجام شود. وی با اشاره به سابقه تاریخی تصویر در جریانات سیاسی ایران، فرش را راوی داستان‌های خاصی در طول تاریخ دانست و اشاره کرد که هنرمندان فرش در جریان مسائل سیاسی و انقلاب مشروطه فعالیت‌های جالبی داشته‌اند که کمتر به آن پرداخته شده است.
دکتر طبسی، دیگر متخصص فرش حاضر در این نشست، ضمن قدردانی از زحمات دکتر ژوله، به اهمیت نقش فرش در دربار قاجار اشاره کرد. وی در مورد نقش عکس در ورود مفهوم زیبایی اروپایی به ایران گفت که ناصرالدین شاه در سفرنامه‌های خود به تحسین زیبایی زنان اروپایی پرداخته است. وی همچنین به تغییر تدریجی فرهنگ ایرانی و سلیقه زیبایی‌شناختی در قالی‌ها اشاره کرد.
دکتر طبسی نقش مجلس در تصویب بودجه برای تولید قالی‌های تصویری را یادآوری کرد و به تأثیر این مصوبه در شکل‌گیری هنر جمشید امینی، بافنده فرشینه‌های مشهور، اشاره کرد. وی همچنین به استفاده از واژه “سلطان” به جای “سلطان بن سلطان” در قالی احمدشاه قاجار اشاره کرد و این موضوع را نشان‌دهنده تأثیر فردی از عامه مردم (طراح فرش) در مقابل دیدگاه درباری دانست.
دکتر طبسی با اشاره به مثل تبریزی درباره کلاه کوزه کنانی، این کلاه را نمادی از اثبات حرف دانست. وی به تصاویر بین‌المللی آزادی‌خواهان بافته شده بر روی قالی‌ها اشاره کرد و گفت که این موضوع نشان‌دهنده تلاش برای وصل کردن انقلاب مشروطیت ایران به جنبش‌های آزادی‌خواهی جهانی است. دکتر طبسی همچنین به قالی‌های هوشنگ‌شاهی اشاره کرد که در آن‌ها تصاویر دیپلمات‌های فرهنگی در کنار هوشنگ‌شاه، پادشاه اسطوره‌ای ایران، نقش بسته‌اند.
سیدمحمدرضا طبسی در پایان سخنان خود به اهمیت دستور زبان بصری برای فهم تصاویر روی قالی‌ها اشاره کرد و نشانه شناسی اجتماعی تصویر از کرس وندلیون را به عنوان ابزاری برای تحلیل این تصاویر پیشنهاد داد. وی قالی میرزا کوچک خان را نمونه‌ای از ارتباط ملی دانست و گفت که این قالی در کاشان بافته شده است و نشان‌دهنده ترویج آرمان‌های یک قهرمان شمالی در مرکز ایران است. همچنین، حرکت قالی‌های تصویری به سمت قهرمانان مردمی نیز از دیگر نکات قابل توجه در این زمینه است.
گروه گزارش