“آژنگ نیوز”: لرتا،توران مهرزاد،ایرن،مهین اسکویی‌و ایران قادری پرقدرت ترین زنان روی صحنه تاتربودند.درمیان زنان بازیگر صحنه تئاتر ایران هرگزنظیرلرتا ،مهرزاد ،ایران قادری و مهین اسکویی را به خود ندیده است.
مهین اسکویی ازهفده سالگی‌روی صحنه رفته وتا حد ود هشتاد سالگی عمرکرد. اولین باردر سال ۱۳۱۴بانمایشنامه اتللوبه تماشا گران ایرانی معرفی‌شد وبعدها درتوپاز،مردم،ولپن،مستنطق،پرنده آبی، چرا غ گاز،بادبزن خانم ویندر و اوژنی گرانده، مهارت واستعداد کم نظر خود را ثابت کرد.
ایران قادری نشسته و شهلا ریاحی
لرتا هروقت هر وقت وارد صحنه میشد، بخاطرداشتن صدای پرطنین وحر کات نرم و موزون، سایربازی کنان راتحت الشعاع قرارمی‌داد. جالب ترین خاطره‌ای که من‌از لرتا دارم این است که یک روز ازراه مد رسه خواهرزاده ام مسعود نکونی‌به سالن تاتر نکویی رفتیم .این سالن بعد ها به سینما هما تبدیل شد .آن روزصا حب ملک نکویی بزرگ هنرپیشگان رادر سالن انتظارجمع کرده بود وخطاب به نوشین وخیرخواه و ارباب افلاطون شاهر خ می گفت: من‌صد ها هزارتومان خر ج بنای این سالن کرده ام ، درحالی که درآمد آن ازراه تاترهای شما یک هزارم مخارج مراهم تأمین نمی کندمن به شما د وماه مهلت می‌دهم وبعد ازدوماه درسالن رامی‌بندم وآن راتبدیل آپریز گاه عمومی‌می کنم.
خوب یادم است که لرتا پس ازشنیدن حرفهای نکوئی‌به گریه افتادومن که دریرابر این مسایل بقول معروف ها ج وواج مانده بودم تحت تا ثیرقرار گرفتم وچیزی‌نمانده بود اشک بریزم اما لرتا ناگهان متوجه من‌شد و براعصا بش مسلط شد ولبخند شیرینی‌زد که هرگزاین لبخند و آن اشکهارا که روی گونه ها یش می‌چکید فراموش نمیکنم.
لرتا که فارغ التحصیل رشته تا تر دانشگاه مسکواست درسال ۱۳۳۲ برای پیوستن به شوهرش عبد الحسین نوشین که در مسکو به سر می برد بخار ج رفت و پس‌ازدهسال مجددا به ایران بازگشت.
اگر بیاد داشته باشید در سال ۱۳۲۹ یازده تن ازمحکومان حزب توده که نوشین هم جزو آنها بود گریختند و به مسکو و سایر شهرهای شوروی رفتند.
صبح روزی که این خبرمنتشرشد تعد اد زیادی از زنان وفرزندان فراریان از جمله لرتا مهرزاد وایرن به مجلس شورای ملی‌رفتند ومدعی‌شدند که دولت وقت آنها رااز زندان قصربه نقطه نامعلومی‌برده واعدام کرده است. درحالیکه خود آنها هم میدانستند که بستگان ویاران آنها ازمرزایران وشوروی گذشته وبه محل امنی رسیده اند.
مقارن بااین حادثه در خرداد ماه ۱۳۲۹حمد دهقان مد یرمجله تهران مصورکه که از طرفداران شاه ومخالف سرسخت حزب توده بود، ترور شد. هیچکس نمی‌دانست که در واقع این مسائل باروی کا رآمدن دولت جدید به ریاست سپهبد رزم آراارتباط کامل دارد. رزم آرابرای جلب نظرروسها نا چاربود که قدم یاقدم‌ها یی‌درراه منافع هسایه شمالی بردارد که یکی‌ازاین‌قدم هافراردادن سران حزب توده بود.امادر موردقتل احمد دهقان ،بدست حسن جعفری هرچند این پیش آمد شوروی هاراخوشحال کرد.اما درحقیقت خواست اصلی آنها نبود. رزم آراشخصاً اقدام به کشتن دهقان کرد زیرا دهقان هرگزباروسها کنارنمی آمد واین برای رزم آرامشکلا تی ایجاد میکردوا گرمیخواست برخلاف میل دهقان دست دوستی‌به سادچیکف سفیرشوروی بدهد، دهقان که به تمام اسراراوآگاه بودمی‌توانست با انتشارچند مقاله موقعیت اورامتزلزل کند.
درموردبازگشت لرتابه ایران درسال هزاروسیصد وچهل دو، گفته می‌شود که نوشین وهمسرش به اتفاق ازدولت ایران تقاضای با زگشت کرده بودنداما ظاهرا مقامات بالا با ورود مجددنوشین به ایران مخالفت کرده ولی‌د رمورد مرا جعت لرتانظرموافق داده اند. ابتدالرتا تصمیم داشت که تا آخرعمرد رکنارهمسرش بماند ولی‌نوشین اورا تشویق کرد تا به وطن بر گردد وهنرمند انی‌را که هریک به کاری مشغول بودند مجد دا جمع کند وبه کار تثا ترسروسامانی‌بد هد.
ایرن
لرتادربازگشت به ایران با کمک عبدالکریم عموئی سرمایه داری که از طرفداران حزب توده بود تا ترسعدی رابنا گذاشت وشا گردان وهمکاران سابق نوشین رادورهم جمع کرد. شاهکارهایی‌چون چرا غ گازوبادبزن خانم ویندو ر،درتا تر سعدی بروی صحنه آمد. نما یش بادبزن خانم ویندوربنا بر پیشنهادمن بطورمستقیم از رادیوپخش شد. درآن زمان من مسئول برنامه‌های نما یشی‌رادیوبودم. بشیر فرهمند سرپرست انتشارات رادیوگفت که: آقای نخست وزیرد کتر مصدق دستور داده اندکه شماشخصاً درپشت صحنهٌ تاترحضورداشته باشید وازاوضا ع مراقبت کنید هنرپیشگان و سایرکارکنان از موقعیت سوءاستفاد نکنند.(به نخست وزیر گزارش داده بودند که ممکن است هنرمندان نا گهان ازپشت میکروفن راد یوشعاربدهند).
من آن روزازابتدای کاردرپشت صحنه حضورداشتم وبه متصدی پخش که در کنار من قرار داشت سفارش کرده بودم که به محض اشاره من‌ارتباط سالن تاتر را با شنوندگان رادیو تهران قطع کند. خوشبختانه نما یش جالب بادبزن خانم ویندور هیچگونه پیش آمد سوء اجراشد وهزاران تن ازمردمی که قادربه خرید بلیت وتماشای این اثر کم نظیر نبودند توا نستند از طریق راد یوآن را بشنوند.
یکی‌دیگر از زنان پرقدرت صحنه توران مهرزاد بود که از نمایش دختر شوکلات فروش درخشید. مهرزاد قبلاً درتاترهای کانون‌بانوان شر کت می کردو تصادفاً برسرراه خیرخواه قرار گرفت وبه تثا ترحرفه‌ای کشانده شد.
پس از دختر شو کلات فروش باید نمایشنامه میرزا کمال الدین را یکی شاهکارهای توران مهرزاد به حساب آورد. دراین نمایش که ترجمه‌ای است تارتوف نوشته مولیر،خیرخواه نقش میرزا کمال الد ین مرد متظاهربه دین داری را می کرد وتوران مهرزاد کلفت خانه در موقعیت های حساس مچ اورامی گرفت وبه اصطلا ح پته اش راروی آب می‌داد. مهرزاد پس از جدانی‌از خیرخواه با خاشع ازدوا ج کرد.
توران مهرزاد
ایرن که ابتداهمسر محمد عاصمی‌شاعر ونویسنده معروف وناشرمجله کاوه آلمان بودهمان روزهای اول با یکی‌دونمایش ثابت کرد که درارائه نقش‌های مختلف استعد اد خارق العا ده‌ای دارد. ایرن در تا تردرخشند گی‌خاصی‌داشت ولی متا سفانه درسینما موفقیت چندانی‌بدست نیاورد زیرا داستان فیلم های ایرانی‌رامعمولا سرمایه گذاران تعیین وتصویب می کردئد و آثارسینمای‌برخلاف آثاری که‌روی صحنه می‌رفت فاقد جنبه ها وارزش های هنری بود. مهین اسکوئی‌وهمسرش مصطفی اسکوئی که سالها درمسکواقامت داشتند وفارغ التحصیل رشته تثا تربه سبک استا نیسلا وسکی‌بودند پس از خرو ج از شوروی مد تی در مونیخ زند گی کردند وسرانجام با کسب اجازه ازمقامات ایرانی‌به وطن با زگشتند.
اسکوئی‌ها پایه گذارسینما -تماتر آناهیتا بودند که درانتهای یوسف آبادواقع شده بود. دراین تثا ترا بتدا اسکوئی‌ها اتللو رابه روی صحنه بردند وبعد خانه عروسک اثرا یبسن را که کار گردان وبازیگراصلی آن مهین اسکوئی‌بود. مهین درنمایش خانه عروسک یکی ازبهترین بازی ها را ارائه داد بطوریکه نما یشنامه تنها بخا طربازی‌جا لب و گیرای اوما ه ها به روی صحنه باقی‌ماند. پیش از آن مهین اسکوئی‌درنما یشنا مه پرنده آبی ا ثرموریس مترلینگ در تثا ترفردوسی‌درخشیده بود ولی‌خانه عروسک رابه حق میتوان شاهکا راو دانست. اسکوئی‌های بعدها ازهم جداشدند ویکی‌ازد ختران آنها به نام کارمن به سینما راه پیدا کرد.
گروه تاریخ
منبع:خاطراتی از هنرمندان پرویز خطیبی