“آژنگ نیوز”: نخستین نشست «احیاء نسخ خطی و چاپ و نشر متون؛ آسیب‌ها و فرصت‌ها»، هشتم آبان ماه ۱۴۰۳، ساعت ۱۰ تا ۱۲ در معاونت پژوهش کتابخانه مجلس برگزار شد.
در ابتدای نشست، آقای دکتر احسان‌الله شکراللهی، مدیر انتشارات کتابخانه مجلس به عنوان مجری و دبیر، جایگاه و فعالیت‌های کتابخانه مجلس در حوزه نسخ خطی را به اختصار توضیح داد و گفت: یکی از بهترین کارهای انجام شده در گذشته در حوزه نسخ خطی، آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی بود که کتابخانه مجلس متولی آن بود و خوشبختانه توانست به بهترین نحو این کار را به انجام برساند.
سپس دکتر بهروز ایمانی، مدیر اسبق مرکز پژوهش کتابخانه مجلس، ضمن عرض خیرمقدم به میهمانان، در مورد ارزش میراث مکتوب و تلاش‌های کتابخانه مجلس از دیرباز برای پاسداشت تراث ایرانی ـ اسلامی، توضیحات مبسوطی داد. در ادامه، از حضار خواست تا در مورد چالش و مشکل بزرگ مطالعات تراثی، یعنی کم شدن چاپ و نشر و حتی پژوهش روی این آثار، راهکارهای خود را ارائه دهند. ایشان، مشکل اصلی را نداشتن متولی و بنیاد و انجمنی برای حوزه نسخ خطی مطرح کرد و گفت: باید فعالیت‌های پراکنده حوزه تراثیات، مثل کشورهایی چون هند و ترکیه، در پوشش انجمن و بنیادی قرار بگیرد. دکتر ایمانی همچنین مشکل دیگر را عدم آموزش درست حوزه تراثیات به‌ویژه در دانشگاه‌ها بیان کرد.
پس از این، نخستین سخنران نشست، استاد سید علی آل داود، سخنرانی خود را با موضوع «راهکارهای گسترش چاپ و نشر متون» آغاز کرد و گفت: تا وقتی نیازهای اساسی مردم فراهم نشده، مردم پی کتاب نمی‌روند. ناشران خصوصی هم دنبال نشر تراث نمی‌روند چون مخاطبان کم، برخی منابع خاص و ضروری و عامه‌پسند را طلب می‌کنند. ناشران دولتی هم به دلیل کمبود یا حتی نبود بودجه، کارشان تعطیل یا نیمه تعطیل است و کتب چاپ شده هم یا با تیراژ بسیار پایین است یا به صورت دیجیتالی.
استاد آل داوود، نگاهی نیز به تاریخچه شکل‌گیری مرکز پژوهش کتابخانه مجلس داشت و اظهار امیدواری کرد که پس از دوره نسبتاً طولانی فترت و انزوای این مرکز، در دوره ریاست جدید کتابخانه، این مرکز رونق بگیرد و کتاب‌های خوبی منتشر شود.
دومین سخنران این نشست، دکتر هومن یوسفدهی، ضمن اشاره به جایگاه، شأن و تحصیلات بالای نخستین رؤسای کتابخانه مجلس و اهتمامشان به خرید نسخ خطی ارزشمند و همچنین جلب اهدای بهترین مجموعه‌های نسخ خطی، این مسئله را نشانه اهتمام به پاسداشت فرهنگ، تمدن و مواریث اسلام و ایران توسط این بزرگان دانست و اظهار امیدواری کرد که اکنون نیز رئیس کتابخانه و نمایندگان و رئیس مجلس، در ارتباطات و سفرهای خود به سایر کشورها، در پی جمع آوری نسخ خطی فارسی موجود در کشورهای دیگر باشند.
دکتر یوسفدهی یکی از راه‌های پیش روی کتابخانه برای مقابله با کمبود بودجه و افزایش چاپ و نشر و تیراژ کتاب‌های خود در حوزه تراثیات را همکاری با ناشر خصوصی و نهادهای توزیع و نشر کتاب دانست و گفت: کتابخانه مجلس با توجه به وابستگی به مجلس شورای اسلامی، باید بتواند با نهادهایی چون نهاد کتابخانه‌های عمومی، همکاری تنگاتنگ داشته باشد و چنین نهادهایی را با توجه به ضروریت حفظ مواریث ایرانی ـ اسلامی، مجاب کند تا منابع تراثی کتابخانه را برای پخش در کتابخانه‌های عمومی، خریداری کنند و از این طریف بتواند تیراژ چنین منابعی را افزایش دهد.
سومین سخنرانی با موضوع «آسیب‌شناسی موانع احیای نسخ خطی» توسط محمود نظری، فهرست‌نویس و مسئول بخش خطی کتابخانه مجلس ارائه شد. وی در ابتدای سخنانش از تدبیر بزرگانی چون زریاب خویی، سید نصرالله تقوی و.. برای خرید نسخ خطی کتابخانه مجلس یاد کرد و استاد عبدالحسن حائری را ادامه دهنده راه آنها خواند.
وی در مورد تشتّت و عدم ثبات قوانین و مقررات دسترسی به نسخ خطی در کتابخانه‌های مختلف کشور نکاتی را اشاره کرد و گفت: کتابخانه‌ها صاحب فیزیکی نسخ خطی هستند و نباید قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای در اختیار گذاشتن تصاویر این منابع داشته باشند. نظری در مورد رویکرد کتابخانه مجلس در دادن تصاویر نسخ به مراجعین گفت: ما در دوران ریاست دکتر جعفریان، همه نسخ اسکن شده را روی وب‌سایت این مرکز به صورت رایگان در اختیار عموم قرار دادیم. ریاست بعدی تصمیم گرفت این خدمات انجام نشود و نسخ از وب سایت حذف شدند، اما ما همواره برای دسترس پذیر کردن نسخ کتابخانه مجلس تلاش می‌کنیم تا حداقل قوانین سخت‌گیرانه‌ای نداشته باشیم.
فهرست‌نویس و مسئول بخش خطی کتابخانه مجلس، با توجه به این رفتارهای سلیقه‌ای برای در اختیار گذاشتن تصاویر نسخ خطی گفت: باید مقررات یکسانی برای دسترس‌پذیر کردن نسخ خطی وضع شود و همه مراکز نگهداری نسخ خطی در کشور، موظف به رعایت آن باشند.
چهارمین سخنران نشست، سید محمدحسین حکیم، مشکل اصلی نسخ خطی در ایران را نداشتن متولی دانست و بیان کرد تا این مشکل حل نشود، بقیه مشکلات برجا خواهد بود. وی کتابخانه مجلس را بهترین مرکز برای عهده داری تولیت نسخ خطی کشور دانست و گفت: بنیان‌گذاران کتابخانه مجلس از ابتدا اهتمام جدی به مسئله تراث اسلامی ـ ایرانی داشته‌اند و نکته جالب اینکه در تمام جلسات خرید نسخ خطی، رؤسای کتابخانه مجلس ـ که از برترین اندیشمندان کشور بوده‌اند ـ حاضر می‌شدند. به همین دلیل است که کتابخانه مجلس توانسته در ردیف سه کتابخانه برتر کشور از حیث کیفیت منابع خطی قرار گیرد. از حیث دریافت مجموعه‌های خطی اهدایی نیز پس از آستان قدس و در ردیف دوم است.
این پژوهشگر زبده تراثیات اسلامی، منظور از متولی را تسهیل کننده خدمات و تصاویر نسخ خطی، مجری قوانین و برگزاری مراسم مرتبط و… دانست، نه دارنده و صاحب اختیار این منابع.
دکتر سیدمحمد طباطبایی بهبهانی (منصور)، سخنران پایانی این نشست، ضمن حمایت از نظر آقای حکیم در مورد داشتن متولی برای نسخ خطی، وجوه این مسئله را شرح داد و گفت: این متولی باید قوه قهریه باشد و با وضع قوانین، بتواند مراکز نگهداری نسخ خطی را به انجام قوانین یکسانی برای ارائه خدمات، شیوه‌های نگهداری و.. نسخ خطی ملزم کند.
گروه خبر