“آژنگ نیوز”: زبان فارسی در کشور هند دوره سلسله خلج های هندگسترش یافت. جلال الدین فیروزشاه که پادشاهی ادب دوسب و ادب پرور بود سلسله خلجیان را در هند پایه گذاری شد. این پادشاه از ذوق هنری و قریحه شعری برخوردار بود و به زبان فارسی شعر می سرود و ندیمان او از فضلا و ادبا بودند چنان که امیر خسرو و حسن دهلوی در دربار او حرمت بسیار داشتند. علاءالدین برادرزاده و داماد جلال الدین فیروز شاه نیز به زبان فارسی دلبستگی بسیار داشت.در زمان وی دهلی مرکز تجمع ادبا و علمای فارسی زبان گشت و زبان فارسی به نهایت درجه رشد و بالندگی خود در آن رسید.
نقشه منطقه فارسی زبانان هند در دروه خلجیان
🟠 بدائونی نوشته است که در تمامی عصر علایی، در دارالملک دهلی ، علمایی بودند که هر یک خدمه وقت و در بخارا و سمرقند و بغداد و مصر و خوارزم و دمشق و تبریز و صفاهان (اصفهان) و ری و روم و ربع مسکون نباشد و در هر علمی که فرض کنند، از مقولات و معقولات و تفسیر و فقه و اصول دین و نحو و لفظ و لغت و معانی و بیان و کلام و منطق، موی می شکافتند. بنا به گفته بدائونی، زبان و ادب فارسی در دوران زمامداری خلجیها بدان درجه و پایه رسیده بود که در میان استادان زبان فارسی مقیم هند چهل و پنج تن اهل خود آن کشور بودند.
نقش تصوف در گسترش زبان فارسی در هند
🔴شایان ذکر است که در دوره های یاد شده صوفیه در راه تبلیغ اسلام و اشاعه زبان فارسی در هند گام های بلندی برداشتند. آنها ضمن تبلیغ دین و فرهنگ اسلامی به تألیف و تدوین کتابهایی به زبان فارسی پرداختند. در این دوران پیش از دویست خانقاه در هند وجود داشت و صوفیان بسیاری در آنجا پرورش یافتند. از صوفیان ناموری که از سده چهارم تا اوایل سلطنت گورکانیه در دیار هند می زیسته اند، ابوالحسن جلایی هجویری مؤلف کشف المحجوب، شیخ فرالدین گنج شکر، قاضی حمیدالدین ناگوری، شیخ ابو علی قلندر (شیخ شرف الدین پانی پتی)، شیخ نظام الدین اولیای دهلوی، شیخ نصیر الدین چراغ دهلی، شیخ جلال مخدوم جهان گشت،شیخ نور قطب عالم،مخدوم شاه نقی و شیخ محمد گیسو دراز را باید یاد کرد. اکثر این صوفیان در اصل هندی بودند ولی زبان مادری آنها فارسی بوده است.
🟠در دوره مورد بحث دو طریقه تصوّف در هند پیروان فراوان داشت: طریقه چشتیه و طریقه سهروردیه. سلسله چشتیه به معین الدین چشتی و پیش از او، به ابراهیم ادهم می رسد. مرکز این طریقت نخست در نزدیکی هرات بود و سپس به هندوستان منتقل گردید. بسیاری از شیوخ این سلسله از مهاجرانی بودند که از نقاط گوناگون به این سرزمین آمده بودند. از برجسته ترین مریدان شیخ معین الدین چشتی می توان شیخ حمید الدین صوفی و قطب الدین بختیار کاکی را نام برد این دو عارف تصوف سلسله چشتیه را به میان مردم بردند. سید محمد گیسو دراز از سرآمدان این طریقه بود که با پادشاهان بهمنی هند رابطه ای دوستانه داشت. امیر خسرو دهلوی شاعر قرن هفتم/هشتم هجری و سیداشرف الدین سمنانی، عارف قرن هفتم هجری و مؤلف لطایف اشرقی به این طریقت تعلق داشتند. شیخ شهاب الدین ابوحفص عمر سهروردی، استاد سعدی شیرازی پایه گذار سهروردیه بوده است.
🟢وی در زمان حیات مریدان و شاگردان بلند آوازه در شبه قاره هند داشت. بسیاری از این مریدان از مهاجران به آن سرزمین بودند و بارها نیز به امر مراد خود به آنجا رفته بودند شیخ جلال الدین تبریزی قاضی حمید ناگوری، سید نورالدین مبارک غزنوی، شیخ بهاءالدین زکریا، مولانا مجدالدین حاجی و شیخ زیادالدین روحی از شاگردان مشهور شهاب الدین سهروردی و از پیش کسوتان سلسله سهروردیه هند بودند.برخی شیخ بهاءالدین زکریا را بنیان گذار سلسله سهروردیه در هند می دانند. وی اصلاً مکی بود. جدش از جوانی در خوارزم اقامت داشت، سپس به مولتان کوچ کرد و شیخ بهاءالدین زکریا در ۵۶۵ هجری در مولتان زاده شد. وی خرقه خلافت را در بغداد از دست شیخ الشیوخ شهاب الدین سهروردی دریافت کرد. از دیگر عرفای معروف سهروردیه، رکن الدین فردوسی است که از خراسان به هند مهاجرت کرد سلسله های دیگری، چون نوربخشیه و شطاریه نیز در هند پیروانی داشتند. وجود این طریقه ها و خانقاه ها و صوفیان عامل بسیار مؤثری در گسترش زبان فارسی در میان توده مردم بوده است.
📚منابع
📕۱.تذکره نویسی در هند و پاکستان، نقوی، ۱۳۴۳، ص ۵۳ و ۵۴
📗۲.زبان فارسی در گستره تمدن ایران زمین، فاطمه مدرسی، ۱۳۹۴، ص ۱۱۱ و ۱۱۲
📗۳.منتخب التواریخ،بدائونی، ۱۳۷۹، ص ۱۲
گروه گزارش