تاریخچه میوه ها یی که پسوند آلو دارند

“آژنگ نیوز”:بسیاری از میوه ها یی که پسوند آلو دارند میوه های اصیل ایرانی هستند.این نوع نامگذاری سابقه دیرین داشته و هر یک دارای حکایت جداگانه ای است.

یکی از میوه هایی که قبلا نام شاه آلو داشته و اینک با نام گیلاس شناخته می شود به عنوان شروع بحث معرفی می شود.

گیلاس واژه‌ای یونانی است : این واژه در فارسی، از یونانی kerási آمده است. از یونانی بیزانسی kerási(n) و از یونانی کوینه kerásion و از یونانی باستان kérasos. خوانش این واژه در ترکی آناتولی kiraz بخوبی نشان می‌دهد که از یونانی به ترکی رفته و برخلاف باور پانترکیسم، هیچ ریشه ترکی ندارد

اما گیلاس میوه بومی ایران است و از گذشته‌ها در سرزمین ما وجود داشته و ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گیلاس در جهان است. پس برابر ایرانی آن چیست ؟

واژه گیلاس تقریبا از دوره قاجار در ایران رواج پیدا می‌کند ( مثلا سلیم تهرانی شاعر سده ۱۱ ق می‌گوید : باغبان گوشوار لعل کند / طفل خود را به گوش از گیلاس ). ولی پیش از آن ما واژگان مختلفی برای نامیدن گیلاس داشته‌ایم، ازجمله « شــاه‌آلــو ». این نام‌گذاری بسیار هم دقیق بوده است، زیرا اساسا گیلاس از خانواده آلــو‌ها است. قدسی مشهدی شاعر سده ۱۱ قمری می‌گوید :

از آن شد « شـاه آلـو »، نام گیلاس

که نیکو داشت عرض میوه را پاس

و یا جهانگیر پادشاه گورکانی هند در سده ۱۱ ق در کتاب جهانگیرنامه می‌گوید : « درین منزل گیلاس که والد بزرگوارم آن را شاه‌آلو نام نهاده‌اند از کابل آوردند. چون میل بسیار بخوردن آن داشتم با آنکه … ».

پرونوس Prunus نام سرده‌ای از درختان است که شامل : آلو، گیلاس، هلو، زردآلو، شلیل و بادام است. آلو از نخستین درختانی است که انسان آن را اهلی و تکثیر کرده است. این میوه نخستین بار در اروپای‌شرقی، قفقاز و چین کشت و برداشت شده است. پروفسور ken Albala تاریخ‌نگار غذاها بر این باور است که این میوه از ایران به اروپا راه یافته است. واژه آلو از پهلوی ساسانی ālūg⁠ / ālūδ و از ایرانی باستان ārdūda ریشه گرفته است.

🔹 میوه آلو ( Plum ) باتوجه به رنگ آن چند گونه دارد : آلو زرد، آلو سیاه، آلو سرخ، آلو سبز و … به خشک شده آلوها نیز « آلو بخارا » ( Prunes ) گفته می شود

آلوچه ( آلو + پسوند کوچک‌ساز چه ) Prunus cerasifera یا آلوگیلاسی گونه‌ای آلو به رنگ سرخ و زرد است که به گونه سبز رنگ آن « گوجه سبز ! » ( greengages ) می‌گویند. توضیح : پیش از آمدن گیاه tomato به ایران ما از واژه گوجه برای اشاره به گونه‌ای آلوچه درشت استفاده می‌کردیم. واژه گوجه از دو بخش گوی + چه ساخته شده و یعنی گوی‌های کوچک. پس از ورود tomato به ایران به علت شباهت این گیاه به گوجه یا همان آلوچه‌های درشت، به آن گوجه فرنگی ( از فرنگ آمده ) گفتند

آلبالو : یا آلـوبـالـو از دو بخش آلو + بالو ساخته شده است. بالو در پارسی بمعنای دانه‌های ریز و سختی است که بر پوست می‌روید، زگیل یا آژخ / توضیح : گفتیم که به گیلاس شاه‌آلو گفته میشود. گیلاس دارای دو گونه وحشی است که یکی شیرین است Prunus avium و یکی ترش است Prunus cerasus به گونه شیرین آن « آلوکک » و به گونه ترش آن « آلبالو » گفته می‌شود

هلو : صورت دیگری از واژه آلو است، ولی از نظر علمی هم‌خانواده میوه آلو است. هلو Prunus Persica دارای دو گونه شناخته شده در ایران است، شفتالو : از پهلوی ساسانی šiftālūg⁠ آمده و از دو بخش شفت + آلو ساخته شده است ؛ در دوره ساسانی šift بمعنای شیر بوده که از ریشه پیشا ایرانی xšwiptah آمده ؛ در اوستایی (xšuuipta) / در پهلوی اشکانی (šiftag) / در سغدی مانوی (xšyβt). در کل شفتالو گونه‌ای هلو با گوشتی به رنگ سفید شیری است ( گوشت میوه‌ی خود هلو به رنگ نارنجی و زرد است ). اما شلیل ( nectarines ) : گونه‌ای هلو است که پوستی بدون کرک دارد. درباره این واژه که هم‌ریشه با شیلانه (عناب) است، بطور مفصل بحث خواهیم کرد

زردآلو : این واژه از پهلوی ساسانی zardālūg⁠ آمده و گونه‌ای از خانواده پرونوس‌ها است. واژه ایرانی زردآلو به بسیاری از زبان‌های جهان رفته و کاربرد دارد : ترکیه، قرقیزی، ارمنی، هندی، ازبکی و … به زردآلوی خشک شده نیز « تفتالو » می‌گویند

خرمالو : واژه آلو را میتوان در نام دیگر میوه‌ها نیز دید که البته از نظر گیاه‌شناسی ربطی به خانواده آلوها ندارند. مانند « خرمالو » persimmon که از راسته‌ی خلنگ‌سانان است و ربطی به آلوها ندارد

واژه « پــارس » در نام آلوها به زبان‌های اروپایی : از آنجا که برخی از میوه‌های خانواده آلو از ایران به اروپا راه یافته‌اند، دارای نام پارس هستند : زردآلود apricot از ریشه لاتین praecocia بمعنای پارس آمده است / هلو peach از یونانی باستان mâlon persikón بمعنای سیب پارسی آمده و امروزه نام علمی آن Prunus persica بمعنای آلوی پارسی است

گروه گزارش