“آژنگ نیوز”: این کتاب را زادسْپَرَم پسر گُشْن‌جَم تالیف کرده، که در قرن سوم هجری (نهم و دهم میلادی) می زیسته است؛ وی از خاندانی روحانی بوده و پدرش گشن جم شاپوران با لقب پیشوای بهدینان یاد شده است. زادسپرم در آغاز گزیده ها با عنوان هیربد نیمروز و در نامه های منوچهر با عنوان هیربد یاد شده است. وی در بُندَهشن از هم عصران تدوین کننده این کتاب ذکر شده است. زادسپرم مدتی را در سرخس و در سیرجان کرمان اقامت داشته است. این هیربد در مورد مراسم تطهیر موسوم به بَرشنوم بدعت هایی برای ساده کردن آن گذاشته بوده که مخالفت گروهی از زرتشتیان را برانگیخته بود، به طوری که به برادر بزرگتر او شکایت برداشتند.
گزیده های زادسپرم دارای چهار بخش عمده است: بخش نخست کتاب، که سه فصل را در بر می‌گیرد، درباره آفرینش آغازین است. فصل نخست با توصیفی از اورمزد، که مبدأ خیر است، و اهریمن که مبدأ شّر است، آغاز شده و آنگاه از آفرینش موجودات به صورت مینویی و سپس از آفرینش موجودات به صورت گیتی سخن رفته است. در فصل دوم حمله اهریمن به پیش نمونه‌های موجودات هفتگانه یعنی آسمان، آب، زمین، گیاه، گاو یکتا آفریده، کیومرث و آلوده شدن هر کدام شرح شده است. در فصل سوم ستیز ایزدان گوناگون و حامیان آفریدگان فوق با اهریمن و به دنبال آن، آفرینش موجودات اورمزدی از پیش نمونه های ذکر شده و تکثیر آنها در جهان سخن رفته است.
موضوع اصلی بخش دوم، که فصل های ۴ تا ۲۸ را در بر می گیرد، تاریخ دین است. در فصل ۴ درباره آمدن دین در زمان های مختلف است که شباهت با فصل نخست کتاب هفتم دینکرد دارد. فصل های ۵ تا ۲۶ درباره زندگی زرتشت است که به نظر زرتشتیان در میانه تاریخ جهان ظهور کرده است. در این فصول از بسته شدن نطفه زرتشت، زایش، کودکی، نوجوانی، به پیامبری رسیدن تا درگذشت او سخن رفته است و در هر مورد معجزات او ذکر شده است. فصل ۲۷ درباره پنج خوی و ده اندرزی است که همه اندرزهای دین بدان پیوسته است. فصل ۲۸ درباره تقسیمات اوستای دوره ساسانی است و مطالب آن با فصل اول کتاب هشتم دینکرد مشابهت دارد.
بخش سوم شامل دو فصل (۲۹ و ۳۰) درباره ترکیب آدمی از تن و جان و روان و چگونگی وظایف اندام های داخلی بدن مانند مغز، قلب، جگر، معده و رگ هاست. در این فصول سنت ها و روایات دینی زرتشتی با تاثیراتی از نجوم بابلی و فلسفه و پزشکی یونانی در آمیخته است. در فصل ۳۱ از موجودی به شکل مرد و دوشیزه سخن رفته است که در صورتی که شخص در گذشته نیکوکار باشد او را به بهشت رهنمون می شوند و پس به بهشت می‌رود و در غیر اینصورت به دوزخ می افتد. فصل ۳۲ اشاره کوتاهی به اعمال جمشید و فریدون و گرشاسب شده است، و در فصل ۳۳ درباره رادی فرشوشتر، مشاور گشتاسب، مطلب کوتاهی آمده است.
بخش چهارم (فصل ۳۴ و ۳۵) درباره حوادث پایان جهان و رستاخیز است که به علت افتادگی نسخه ها ناقص مانده است. در فصل ۳۵ اهمیت خاصی به تقسیم هفتگانه و دوازده گانه داده شده است، مانند هفت امشاسپندان، هفت مرد بی مرگ، هفت تنی که عامل ایجاد فرشگرد هستند، تقسیم هفت امشاسپند به دوازده، بنابر خصوصیات آنان.
منبع
تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام
دکتر احمد تفضلی
صفحات ۱۴۵ تا ۱۴۸
گروه تاریخ