“آژنگ نیوز”: جام طلای افسانه زندگی که در شهر باستانی مارلیک کشف شده است یک ظرف معمولی نیست.این ظرف به شکلی بدیع حکایتهای افسانه ای کهن را روایت میکند.
درجام طلای افسانه زندگی،قسمتهای مختلف داستان در ردیفهای جداگانه دور تا دور جام نمایش داده شده است. در حاشیه جام نوار تزئینی و در کف جام نقش حصیرباف مشاهده میشود.
این جام زرین که در حدود ۲۰ سانتیمتر ارتفاع و ۱۴ سانتیمتر قطر دهانه میباشد در آرامگاه شماره ۲ حفاری گردیده است. طلای بکار رفته در ساختمان این جام تا اندازه ای نرم بوده و خود جام دارای بدنه کاملا نازک و ظریفی میباشد. فلز لبه جام مانند بیشتر جامهای مارلیک تاب داده شده و در لبه بصورت نوار مفتولی درآمده و استحکام بیشتری را در این قسمت جام تولید نموده است. این جام بلند که دارای دیوارهای مستقیم میباشد در اثر فشار خاک یا عامل دیگری تا خورده و له شده و اطراف آن بیکدیگر نزدیک شده و شکل اصلی خود را از دست داده و ناقص شده است . بدنه جام با چهار ردیف نقش که به سبک برجسته با تزئینات ظریف و دقیق قلمزنی و کنده کاری ساخته شده اند تزئین گردیده است. در هر ردیف یک نقش یا صحنه اصلی چندبار در دورادور جام تکرار شده است . هر کدام از این ردیف ها یک قسمت از یک داستان کلی را تصویر نموده که مجموع آنها بر رویهم کلیه داستان را به نحو و سبک مصور شرح داده اند. داستان از ردیف پائین شروع شده و ردیفهای بالائی هر یک بنوبت مکمل قسمت پائین تر بوده و در بالاترین ردیف به انتها میرسد.
در پائین ترین ردیف و اولین صحنه یک بز کوهی مادر در حال شیر دادن به بچه جوانش که هنوز کاملا نوزاد بوده و شاخهای آن نروئیده است نمایش داده شده این صحنه که پنج بار در دور تا دور جام در این ردیف تکرار شده است اولین قسمت داستان را تصویر و تجلی داده است و در عین حال ابتدای زندگانی این بز کوهی جوان و داستان زندگانی او را نمایش میدهد موهای بدن بز کوهی ماده و نوزادش بوسیله نقش جناغهای موازی مرکب از خطوط نقطه چین نشان داده شده و ناحیه شانه و پاهای عقب و جلو صیقل و هموار باقیمانده و با خطوط ساده نمایش داده شده و عاری از هرگونه تزئین میباشند. گوشمها و زاویه های ناحیه شانه که عموما موهای بدن در این نواحی پیچش خاصی داشته و بهم تا اندازهای تابیده شده اند بوسیله خطوط منحنی نیم دایرههای متحدالمرکز نمایش داده شدهاند. در بعضی از نمونه های تکرار شده در اطراف جام عضلات پاها و یا دستهای حیوان با خطوط ساده فرورفته نمایش داده شده و تاکید و تشدید گردیده اند.
ردیف بالاتر یا ردیف دوم نقش دومین صحنه داستان زندگانی این بز کوهی جوان را نمایش داده و تصویر مینماید. در اینجا بز کوهی جوان بر روی پاهای عقب بلند شده و بحالت ایستاده و یا در حال بالا رفتن از این درخت نمایش داده شده و از برگهای درخت تغذیه مینماید. در این مرحله بز کوهی جوان در ستین بزرگتر از صحنه قبلی که شاخهای او هنوز نروئیده بود نشان داده شده و شاخهای آن درآمده و بصورت مستقیم و نوک تیز با دو خط موازی با دو گره . بر روی شاخ که هریک معرف یک سال عمر بوده و بر رویهم بز کوهی جوان را در دو سالگی نشان میدهد مشاهده میگردد. بز کوهی جوان در وضع سرزندگی و جوانی و در حالت تحرک نمایش داده شده است . شاخهای او نوک تیز و مستقیم، گوشهای او مستقیم و برگشته در جهت عقب و متمایل به بالا و چشمانش بحالت بیضی نوک دار در طرفین ترسیم و قلمزنی گردیده است همانطور که در ردیف قبلی نیز نشان داده شده بود موهای بعضی از قسمتهای بدن حیوان با ردیف خطوط جناغهای موازی مرکب از نوار نقطه چین نمایش داده شده است. حیوان دارای دم بلند و طویلی بوده که در نزدیک بدن خم شده و از آنجا به بعد بطرف زمین بحالت عمودی سرازیر گردیده و انبوه موهای انتهای دم بوسیله قطر بیشتر و ضخیم تر در این قسمت نشان داده شده است.
درختی که بز کوهی از آن بالا رفته و در حال خوردن برگهای آن میباشد یک نوع درخت نخل تزئینی است که با بدنه نسبتا کلفتی نشان داده شده است بدنه درخت از سه قسمت اصلی تشکیل شده و هرچه یطرف بالاتر میرود نازکتر گردیده است. دو شاخه بلند و طویل از بالای هر قسمت اصلی در محلی که پوست بدنه درخت بصورت حلقوی تاب داده شده است روئیده شده اند . بر سر هر شاخه تزئینات حلقوی مشابهی مشاهده میگردد که احتمالا گلهای درخت را در این قسمتها معرفی مینماید . پوست کنده درخت با خطوط موازی عمودی مستقیم در هر قسمت تنه نمایش داده شده است شاخه های درخت هر کدام از چند قسمت تشکیل شده و هر قسمت در داخل با خطوط نقطه چین موازی تزئین گردیده اند. در بالای بدنه درخت دو گل برگ قرینه یکدیگر در هر طرف و به شاخه نوک تیز در وسط قرار گرفته اند . این گلها و شاخههای بالای درخت با نقوش موازی جناغها تزئین و پوشیده شده اند. قسمت پائین بدنه درخت نزدیک به زمین نیز با ردیف نقوش جناغهای موازی تزئین گردیده است . این صحنه که شامل گروه بزهای متقارن در دو طرف درخت تزئینی میباشد سه بار دورا دور بدنه جام تکرار شده است.
سومین ردیف نقوش ظرف مرکب از نقش یک گراز وحشی است که شش بار دورادور بدنه ظرف همین نقش تکرار گردیده است. نمایش نقش گراز وحشی در این ردیف معرف بخطر انداختن زندگانی بز کوهی بوده و قسمت سوم داستان را در این ردیف تصویر نموده است . گراز وحشی که با نمایش نیشها و دندانهای بلند در جلوی فک نوع حیوان “کاملا مشخص شده است در حال راه رفتن بطرف جلو پنجوی که سر حیوان بطرف مقابل و کمی بطرف پائین قرار گرفته و حالت حمله را نشان میدهد نمایش داده شده است.
موهای ضخیم و خش حیوان با ردیف نوار نقوش جناغی که سراسر بدن حیوان را پوشانیده است نمایش داده شده و موهای خشن تر در ناحیه پشت گردن و پیشانی بوسیله ردیف خطوط کوچک مستقیم موازی در حالت مایل قلمزنی گردیده اند. گوشهای حیوان بیضی شکل و نوک تیز بطرف عقب نمایش داده شده و چشمها با شکل ساده بیضی نوکدار ترسیم گردیدهاند. دندانهای درشت و برآمده جلو دهان، بینی و عضلات ورزیده پاهای عقب حیوان بوسیله خطوط ساده و فرورفته واضحی تاکید و تشدید شده اند.
بالاترین و آخرین ردیف نقش که در عین حال آخرین قسمت داستان را نمایش میدهد شامل صحنه گویاتر و بزرگتری بوده و همین صحنه سه بار دورادور بدنه ظرف تکرار شده است. این صحنه در عین آخرین مرحله زندگانی این بز کوهی را نمایش داده است. در قسمت جلوی صحنه لاشه مرده بز کوهی که احتمالا در اثر حمله گراز و حتی کشته شده است بر روی زمین بدرازا نقش بسته و دو لاشخور بزرگ در حال خوردن امعا و احشا و گوشت بدن حیوان هستند. چشمها، منقار و پنجه های لاشخورها بوسیله خطوط ساده و روش نمایش داده شده اند.
پرهای ناحیه گردن و پاها بوسیله خطوط هلالی که بر روی یکدیگر قرار گرفته و شبیه به نقش فلس ماهی میباشد نشان داده شدهاند. بالیا بلند و بزرگ بوده و هر یک از چهار ردیف پرها تشکیل گردیدهاند که سه ردیف بالاتر دارای پرهای کوچکتر بوده و ردیف چهارم که در نوک بال قرار گرفته است پرهای طویل تری را در بر دارد.
پرها در سه ردیف کوچکتر در کنار یکدیگر قرار گرفته و هر کدام با یک مثلث باریک با ساقهای طویل در مرکز که شبیه به تیرک نوک تیزی است به دو قسمت تقسیم شده و از اطراف آن پرکهای هر پر که با خطوط مستقیم گوناه موازی نشان داده شدهاند روئیدهاند و بر رویهم نقش جناغی را بوجود آورده اند. ردیف چهارم پرهای طویلتری داشته که نوک آنها “کاملا” تیز بوده و با نقش جناغهای موازی نمایش داده شده اند. لاشه بدن بز کوهی بر روی زمین بحالت دراز کشیده بر روی پشت نشان داده شده است و بدن بوسیله نوارهای خطوط نقطه چین موازی پوشیده شده است. در این هنگام بز کوهی دوران جوانی را پشت سر گذارده و سن او بوسیله شاخهای طویل و منحنی حیوان که دارای یازده گره میباشد او را در زمانیکه زندگانیش بوسیله گراز وحشی مورد خطر قرار گرفته و در اثر این حمله کشته شده است یازده ساله نشان میدهد.
در فاصله بین این ردیف نقش و ردیف پائین تر که ردیف گرازهای وحشی را نشان میدهد لاشخورهای دیگری در حال پرواز در فاصله دورتری نمایش داده شدهاند و بدن آنها بعلت آنکه در فاصله دورتر در پرواز میباشند بسیار کوچکتر از لاشخورهائیکه در فاصله نزدیک در کنار بز کوهی ایستاده اند نمایش داده شده است. این وضعیت دلیل بر آنست که هنرمند “کاملا از دقایق تنظیم صحنه آگاه بوده و نوعی پرسپکتیو و یا صحنه ای سه بعدی را در حالتی کاملا بدوی و اولیه نمایش داده است.
در قسمتی بالاتر و تقریبا” در بین فاصله لاشخورهای ایستاده موجود کوچکی که در مقابل شیی مانند پایه ستون و یا درخت کوچکی میباشد بحالت چمباتمه مشاهده میگردد. این موجود باسری بشکل غیر عادی ، چشمهای بیضی ، گردن کوتاه و کلفت و بدنی که با نوارهایی که از نقطه های طویل تشکیل شدهاند پوشیده شده نمایش داده شده است. دستها و پاهای این موجود با خطوط ساده نمایش داده شده و سطح آنها بدون هیچگونه نقشی ساده باقی مانده است . سطح پایه ، ستون و یا درخت کوچکی که در مقابل این موجود قرار گرفته بوسیله هلالهای قرار گرفته بر رویهم که شبیه به نقش فلس ماهی است پوشیده شده است. دو شاخه کوچک که سر آنها حلقوی است بنحو قرینه در دو طرف از میان درخت روئیدهاند. هویت این موجود کوچکی که در مقابل درخت یاستون کوچک قرار گرفته ممکن است بعلت شکل ظاهری بعنوان یک میمون یا یک نوزاد و جنین شناسائی و معرفی گردد. اگر چنانچه بعنوان یک نوزاد و یا جنین تشخیص داده شود، صحنه کاملی که بر روی جام نمایش داده شده شامل مدار و حلقه زندگانی است که از زمان تولد تا هنگام مرگ و سپس تولد مجدد ادامه مدار را نشان میدهد.
در صورتیکه اگر این موجود بعنوان یک میمون تشخیص داده شود ارتباط صحنه نمایش داده شده بر روی جام را با اساطیر و افسانه های کهن اقوام هند و ایرانی و ادبیات آنها که در متون قدیمی مانند شاهنامه و یا کلیله و دمنه وجود دارد و احتمالا این صحنه نمایش داده شده بر روی جام در تحت تاثیر آنها ساخته شده است آشکار میسازد. در کتاب کلیله و دمنه پند و اندرز و نصایح به جوامع انسانی در خلال شرح زندگانی حیوانات در جنگل بصورت داستان آمده است. در این کتاب که برای اولین بار در دوران سلسله ساسانی در حدود قرون اولیه میلادی از دره رودسند و هندوستان قدیم به ایران وارد و معرفی گردید و بدون شک قبلا از اساطیر و داستانهای هند و ایرانی اقتباس و سرچشمه گرفته است میمون در زندگانی و محیط جنگل بعنوان یک حیوان هوشیار و عاقل معرفی گردیده و عموما به بقیه حیوانات پند و نصحیت میدهد.
در صحنه نمایش داده شده بر روی جام زرین افسانه زندگانی مارلیک در صورتیکه موجود آخرین ردیف نقش را با توجه به شکل ظاهری آن میمون تصور نمائیم میتوان ملاحظه نمود که این حیوان در بالای جام و آخرین ردیف ظاهر شده و پند و اندرز حکیمانه این انتها و پایان زندگی است، چندان دل بدان مبندید یگونه ای مصور در خلال صحنه های داستان زندگانی بز کوهی به بهترین وجهی شرح و نمایش داده شده است . این جام زرین در زیر لبه با نقش تزئینی چهار ردیفه یافته زنجیری که دورادور ظرف ادامه دارد تزئین گردیده است. در نزدیک کف جام شبیه همین نواری که در لبه ظرف وجود دارد دور دور جام را احاطه نموده است . کف جام با تزئینات خاصی که با نقش کف جامهای دیگر مارلیک اختلاف دارد و بین نقوش کف جامهای مارلیک منحصر بفرد است زینت گردیده است. این نقش که نمایش حصیر بافته را میدهد در اطراف با نواری متشکل از جناغهای موازی بصورت دایره محصور گردیده است.
گروه تاریخ