“آژنگ نیوز”:زبانهای ایرانی” به گروهی از زبانها و لهجه ها اطلاق می شود که از نظر ویژگیهای زبانی وجوه مشترک دارند. در این نامگذاری معیار های زبان شناختی مورد نظر است و نه مرزهای جغرافیایی یا سیاسی کنونی ایران. از این رو مثلا زبان آسی که در قفقاز بدان سخن گفته می شود یا پشتو که در افغانستان کنونی معمول است، از زمره زبانهای ایرانی به شمار می روند..
زبانهای ایرانی شاخه ای از گروه زبانهای هند و ایرانی هستند که خود شاخه عمده ای از زبانهای هند و اروپایی است. گروه زبانهای هند و ایرانی” به دو شاخه هندی” و “ایرانی” تقسیم می شود. از لحاظ تحول تاریخی می توان برای زبانهای ایرانی سه دوره قائل شد:
دوره باستان
دوره میانه
دوره جدید
١_دوره باستان از دورانی که نخستین آثار زبانهای ایرانی وجود دارد، یعنی زمان تألیف گاهان یا گاتهای زرتشت (احتمالا حدود سده ۱۲ تا ۱۰ ق. م.)، آغاز می شود و در اواخر دوره هخامنشی (حدود ۳۰۰ ق. م.) پایان می پذیرد. از این دوره از دو زبان آثار مکتوب در دست است.
الف_زبان اوستایی که از نظر ویژگیهای زبانی متعلق به شرق و شمال شرقی ایران باستان یا ایران بزرگ است و کتاب اوستا بدان نوشته شده است. میان زمان تالیف قدیم ترین بخش اوستا، یعنی گاهان تا زمان تدوین و به نگارش در آمدن مجموعه اوستا (احتمالا در سده چهارم میلادی) قرنها فاصله است و در این مدت این کتاب سینه به سینه حفظ می شده است. هیچیک از زبانهای بعدی را نمی توان دنباله مستقیم و تحول یافته زبان اوستایی دانست.
ب_ زبان فارسی باستان در جنوب غربی ایران معمول بوده و کتیبه های پادشاهان هخامنشی (قرن ششم تا چهارم ق. م.) بدان نوشته شده است. برخلاف زبان اوستایی، کتابت آثار فارسی باستان همزمان با تألیف آنهاست.از دیگر زبانهای این دوره آثار مکتوبی در دست نیست. تنها از زبان سکایی و مادی واژه هایی در منابع خارجی بر جای مانده است. صورتهای تحول یافته برخی از این زبانها را در میان زبانهای دوره میانه یا دوره نوین می یابیم.
٢. دوره میانه از اواخر دوره هخامنشی (در حدود ۳۰۰ ق. م.) آغاز می شود و در اوایل دوره اسلامی (قرن هفتم م.) پایان می پذیرد، ولی نگارش به زبانهای این دوره تا قرن سوم و چهارم هجری و در مواردی مانند زبان (خوارزمی) تا قرن هفتم هجری نیز ادامه می یابد. زبانهای معمول در این دوره را بنابر موازین زبانی و جغرافیایی به دو گروه تقسیم می کنند.
الف. زبانهای شرقی که به دو شاخه شمالی و جنوبی تقسیم می شوند. سغدی و خوارزمی جزء زبانهای شرقی شمالی و سکایی (ختنی) و بلخی جزء زبانهای شرقی جنوبی هستند.
ب_ زبانهای غربی نیز به دو شاخه شمالی و جنوبی تقسیم می شوند. شاخه غربی شمالی در قلمرو پارتها یا اشکانیان متداول بوده است و آن را پهلوانیگ، پهلوی اشکانی یا پارتی می نامند. شاخه غربی جنوبی اساسا زبان متداول در فارس، در دوره ساسانیان بوده که در نواحی دیگر گسترش یافته است. دانشمندان جدید این زبان را در مقایسه با فارسی باستان و فارسی جدید، فارسی میانه می نامند، ولی بنابر سنت، نام آن پهلوی است.
٣_دوره جدید از اواخر زمان ساسانی آغاز گردیده است و تاکنون ادامه دارد. مهمترین زبان این دوره فارسی است. زبانها و لهجه های ایرانی گوناگونی که در قلمرو کنونی ایران و خارج از ایران معمول اند، مانند کردی، بلوچی، آسی، گیلکی، مازندرانی و غیره همه به این دوره تعلق دارند.
گروه تاریخ