“آژنگ نیوز”: صنایع دستی و صنعت پوستین دوزی در سال های گذشته استان خراسان اهمیت بسیار فراوانی در زمینه تولیدات داخلی داشته است. درمیان همه آنچه که از دیرباز شهرت فراگیر برای خراسان فراهم آوزد،صنایع دستسی و صنعت پوستین دوزی بود.زیرا به تولید پوستین در این استان پهناور کشورمان توجهی ویژه می شد.
اگرچه در گذشته پوستین تنها به عنوان یک وسیله گرم کن مورد توجه روستا ییان بود.لکن به تدریج دردهه های ۴۰ و ۵۰ پوستین به عنوان جلوه خاصی از ترکیب هنر و صنعت علاوه بر روستاییان مورد اقبال دیگران و به خصوص طبقات جوان قرار گرفت.در همان زمان خارجیانی که درمسیر خود از این یار دیدار می کردند به پوستین با نظر خاصی می نگریستند چه یکی از صدها رهاوردهای آنان از این سرزمین تلقی می گردید .ضمن اینکه در فصول سرما نیز پوستین تن پوشی برای مقابله با سرما بود.درهر حال به تدریج استفاده از پوستین به گونه‌ای رو نق یافت و پیشرفت کرد که در دهه ۵۰ فروشگاه های مختلفی برای عرضه ویژه پوستین تاسیس شدند.
در این سال‌ها پوستین در منطقه شرق خاورمیانه فقط یک وسیله پوشش نبود. بلکه به عنوان یک اثر هنری به آن نگریسته می شد در این منطقه که شامل ایران و افغانستان میشد پوستین تولید می گردید.اما در ایران وبخصوص در استان خراسان مراکز تولید پوستین دوزی به صورت پیشرفته و صنعتی فعالیت میکرد ند .مراکز عمده تولید پوستین درخراسان عبارت بودند از : مشهد، شاندیز، قوچان و درگز که در هر کدام کارگاههای فراوان با استاد کار های ماهر و هنرمند فعالیت می کردند .همه روزه در این کارگاه ها تعداد زیادی پوستین ساخته میشدند که برحسب فرم و نحوه دست دوزی قیمت و ارزش به‌خصوص پیدا می کردند. متاسفانه به واسطه عدم تمرکز این کارگاهها و عدم مشخص بودن تعداد پوستینهای ساخته شده در روز نمی توان آمار دقیقی از میزان پوستینهای صادراتی به خارج فراهم آورد .ولی میزان ارز وارداتی حاصل از صدور آن را در حدود ۲۰۰ میلیون ریال در سال۱۳۵۱ خورشیدی تخمین میزدند. خریداران خارجی پوستین ایران درسال ۱۳۵۱ بیشتر آمریکایی ها کانادایی ها وچند کشور اروپای بودند.
روش تولید پوستین که به صورت سنتی انجام می گرفت ، به این ترتیب بود که در مرحله اول،عمل پوستین دوزی برای پوستهایی انجام می گرفت که بتازگی از لاشه گوسفند جدا شده باشد. این پوست می بایستی به مدت ۲۴ ساعت در آب نمک خوابانده می شد و سپس به خوبی نمک سود می گردید و در مقابل آفتاب خشک می شد. در مرحله بعدی پوست ها بسته بندی شده و به دباغخانه تحویل می شد تا عملیات لازم (اشگری)بر روی آن انجام شود بدین صورت که یک سری عملیات متوالی در فاصله چند روز بر روی پوست انجام میگرفت تا قابل استفاده جهت دوخت و دوز گردد و به همین جهت محلی را که این عمل انجام میگرفت را نیز (اشخانه)میگفتنند.
سپس پوستین ها را در بسته‌های صد جلدی را در آب قرار می دادند،تا بار دیگر به خوبی به خود آب بگیرد(نمور) و یا خیس شود. البته میزان مدتی که پوستین ها در این مرحله باید در داخل آب می گرفتند ،بر حسب ضخامت و نازکی پوست و یا جوانی و پیری گوسفند ذبح شده فرق میکرد. باید توجه داشت که در ضمن شستشوی پوست در همین مرحله با کاردهای مخصوص پشم های آن شسته شده و بعد از آن که پشمهای آن شسته شده و کاملا تمیز می شدند.بر روی آن ماده ای ریخته می شد به نام(شولی) که از مخلوط آرد جو و نمک درست شده بود. سپس برای بار دیگر پوستهای آغشته به(شولی) در برابر آفتاب گسترده میشد تا آفتاب(آیش) پوست را کامل کند .انجام این مرحله ازآیش باید با ماساژ پشمهای پوست انجام می گرفت .
ضمنا این عمل باید در مقابل آفتاب انجام میگرفت تا لطافتی در پوست به دست بیاید. پس از این مرحله، با داس های مختلف پشم های آن را مرتب می‌کردند زوائد آن را می‌ترا شیدند که اصطلاحاً به آن(لش گیری ) میگفتند.پس از این که مخلوطی از گرد پوست انار جنگلی هندی ،جوش شیرین و روغن چراغ به پوست می مالیدند تا اشباع شود. سپس برای بار دیگر پوست نم داده میشد .سپس در برابر آفتاب محددا گسترده میشد و هر روز در جلوی آفتاب مورد مالش قرار می گرفت.در پایان این مرحله پوست و آماده پذیرش هر رنگ و هر دوخت و دوزی می گردید. البته رنگ ثابت پوستین ها غالباً زرد بود. ولی رنگ قهوه‌ای بیشتر باب روز به شمار می آمد جالب اینکه تمامی مراحل طی دو الی سه ماه انجام می شد .در میان انوع پوستین ها بهترین پوستینها از پوست بره سفید تولید می شد و در مرحله بعدی میتوان گفت پوست بره ی قوچان برای این کار مرغوب تر به شمار می آمد.البته امروزه سبک زندگی جدید موجب شده است کاربرد بسیاری از محصولات صنایع دستی از جمله پوستین از میان برود و دیگر توجیهی برای مصرف این محصولات نباشد اما به آسانی نمیتوان میراٍث فرهنگی کشور را در گوشه ای گذاشت تا به طور کلی فراموش شود.بلکه با تغییر کاربری پوستین و بهره گیری از روشهای جدید میتوان برای حفاظت و ماندگاری این هنرکمک های شایسته ای انجام داد.
گروه تاریخ