“آژنگ نیوز”: زبان عیلامی زبان مادری ساکنان کهن غرب و جنوب غرب ایران بود. به احتمال بسیار ۲۲ کتیبه بازمانده از پوزور اینشوشینک، فرمانروای ایلام (حدود ۲۱۵۰ ق م)، که به خطی واژه نگار – هجانگار نوشته شده است، به زبان ایلامی است.
این خط که به خط عیلامی هندسی معروف است، احتمالا برگرفته از خطی موسوم به عیلامی آغازین است که خطی تصویرنگار – اندیشه نگار بوده و در اسناد اداری پایان هزاره چهارم و آغاز هزاره سوم پیش از میلاد به کار رفته است. از آنجا که هیچ یک از این دو خط هنوز رمز گشایی نشده است، منبع اصلی پژوهش درباره زبان ایلامی متونعیلامی ای است که به نظام نوشتاری واژه نگار – هجانگار آگدی به نگارش درآمده اند.
این نظام نوشتاری دارای نشانه هایی هجایی از نوع صامت – مصوت (CV)، مصوت – صامت (VC)، صامت – مصوت – صامت (CVC)، و نیز دارای واژه نگارها و شناسه هایی است که طبقه نامها را می نمایانند (اسامی خاص اشخاص یا خدایان، نام اشیای چوبی، نام گیاهان، جای نام ها و غیره).
کهن ترین متن عیلامی به خط میخی نخستین عهدنامه شناخته شده میان نرام سین، شاه اکد، و هیته، فرمانروای عیلام (از سده ۲۳ ق م) است. همچنین، دو متن دیگر از هزاره سوم پیش از میلاد و چند متن نیایشی از دوره بابلی باستان به دست آمده اند. بجز این متون، متن عیلامی دیگری تا سده سیزدهم پیش از میلاد یافت نشده است. زبان این متون را عیلامی باستان می نامند.
دوره دیگر زبان عیلامی که از مواد غنی موجود در وقف نامه های معابد و اشیای آیینی روی آجر، سنگ و اشیای فلزی متعلق به سده های سیزدهم تا دوازدهم پیش از میلاد شناخته می شود، عیلامی میانه نام دارد.خلا بزرگ دیگری به مدت حدود ۴۰۰ سال میان متون عیلامی میانه و متون ایلامی نو فاصله می اندازد. متون عیلامی نو که متعلق به پایان سده هشتم پیش از میلاد هستند، افزون بر کتیبه های پادشاهی، دعایی و تاریخی، متون اقتصادی، نامه ها، قراردادها و یک متن پیشگویی را شامل می شوند.
متأخرترین دوره در تاریخ زبان عیلامی دوره هخامنشی است. ایلامی هخامنشی در چندین کتیبه پادشاهی سه زبانه (فارسی باستان – اکدی – عیلامی) یا دوزبانه (فارسی باستان – عیلامی)، هزاران متن اقتصادی از تخت جمشید و سه نامه از آرماویر (در ارمنستان) به کار رفته است.بررسی مواد موجود نشان می دهد که عیلامی هخامنشی و عیلامی میانه به گویش های متفاوت تعلق داشته اند.
گزارش:محبوبه غلامی
گروه تاریخ