“آژنگ نیوز”:پشت مسجد سپهسالار تهران(مدرسه شهید مطهری امروزین تهران)عمارت نسبتا بزرگی قرار داشت که زمانی پر سرو صدا ترین مجلس و مهمترین محافل ادبی تهران، ازدوران مشروطه تا اوایل ۱۳۱۰خورشیدی،در آنجا تشکیل می شد.بالای این ساختمان فراموش شده که دیگر اثری از آن نیست وبعدا مجلس شورای ملی (مجلس شورای اسلامی امروزی)ساخته شد؛عبارت انجمن فرهنگستان ایران به خط نسخ روی یک کاشی نقش بسته بود. تشکیل این انجمن متشکل از فعالان فرهنگی بیانگر این نکته است که فکر تاسیس یک مجموعه و یا موسسه با عنوان فرهنگستان سالها پیش از این درذهن ایرانیان وجود داشت.مخصوصا هنگامی که تبادل افکار با مجامع خارجی افزوده شد واهمیت مجامع علمی و ادبی خارجی آشکارگردید. به همین جهت هم تلاشهایی صورت گرفت تا مشابه نمونه های خارجی؛ِ انجمن های ادبی و فرهنگی هم در ایران تاسیس شود. پیرو این کوششها همین انجمن فرهنگستان ایران نیز تشکیل گردید. البته جلسات این انجمن و انجمنهای مشابه بیشترمنحصر به قرائت،نقد و تصحیح اشعار حاضران در آن جلسات می شد.تا اینکه بالاخره به صورت رسمی وبا حمایت دولت در سال ۱۳۱۳ خورشیدی زمینه های تشکیل یک فرهنگستان برای کل کشورفراهم آمد.
اما چند ماه پیش از افتتاح فرهنگستان،وزارت معارف(و اوقاف و صنایع مستظرفه)در صدد برآمد که انجمنی مرکب از ارباب اطلاع و تخصص در هر رشته و فن را فراهم بیاورد.این کار را با تاسیس آکادمی طبی به صورت جدی شروع کرد.برای مطالعه دراین موضوع جلساتی با حضور چند تن از پزشکان ومتخصصان امور پزشکی دردانشکده طب تشکیل یافت.در یکی ازجلسات نام”فرهنگستان”به عنوان معادل آکادمی”انتخاب شد.اساسنامه ایی هم برای فرهنگستان طبی تنظیم گردیده و نیز وظایفی برایشان تعریف شد .
با مرور وظائف تعیین شده برای این فرهنگستان ؛مشخص می شود که منظور از تاسیس “فرهنگستان طبی” وضع لغات و اصطلاحات جدید نبود.بلکه تالیف، ترجمه و جمع آوری کتب و تحقیقات علمی بیشتر مورد توجه بود.
از قضا ،در همین دوران پیش از آنکه نیت فوق به موقع عمل گذاشته شود و اساسنامه فرهنگستان طبی از مرحله شور به مرحله اجراء درآید،در زمستان سال۱۳۱۳،ناگهان افکار و عقائد تندی درزمینه اصلاح زبان فارسی و حذف کلمات خارجی پدید آمد که تا اندازه زیادی موجب تشویش واضطراب شده بود. مثلا در ادارات،برخی مستقلا اقدام به ابداع کلمات به جای معادل انگلیسی آن می کردند.البته غالبا نیز عبارت عربی را به جای انگلیسی یا فرانسه پیشنهاد می کردند!!از طرف دیگر مشکل لغت سازی به زبان فارسی، در مورد اصطلاحات و عبارات نظامی هم وجود داشت.به همین دلیل کمیسیونی در وزارت جنگ شروع به کار کرد. اما چون نظامیان خود را متخصص نمی دانستند از وزارت معارف و دیگر وزارتخانه ها نمایندگانی دعوت شدند.در این کمیسیون سعی میکردند با تصویب عباراتی؛ آن را به وسیله مقامات عالی نظامی و تصویب رضا شاه، لازم الاجرا سازند!اما مسئولان وزارت معارف با این روش تصویب،به لحاظ غیر تخصصی بودن و غلط بودن عبارات جدید،مخلفت کردند و موضوع را به اطلاع رئیس الوزراء وقت یعنی محمد علی فروغی رساندند.فروغی پیشنهاد کرد برای مطالعه و اقدام در اینگونه امور،انجمنی مرکب از دانشمندان اهل لغت و محققین با صلاحیت تشکیل شود و برای اصلاح تمام رشته های زبان بکار بپردازد.بدین ترتیب بنای فرهنگستان پی ریزی شد.
در اوایل سال۱۳۱۴ وزارت معارف بخشنامه ایی خطاب به وزارتخانه ها صادر کرد و ضمن آن استعمال لغات جدید را موقتا تا تاسیس فرهنگستان و اقدام رسمی ان موسسه ممنوع اعلام کرد.در مرحله بعدی وزارت فرهنگ جلساتی با حضور عده ایی از دانشمندان در عمارت دانشکده حقوق(خانه اتابک در لاله زار)تشکیل دادند واساسنامه فرهنگستان را تدوین کردند.در اردیبهشت ۱۳۱۴ این اساسنامه از تصویب هیات دولت گذشت. اساسنامه شامل ۱۶ ماده بود و مهمترین وظیفه فرهنگستان را نیز چنین تعیین کرده بود:اختیار الفاظ و اصطلاحات صحیح و مناسب با سعی دراینکه حتی الامکان فارسی باشد…پیراستن زبان فارسی از الفاظ نامتناسب خارجی،تهیه دستور زبان فارسی،تشویق شعرا و ادبا ،تشویق مولفین و مترجمین اصلاح خط فارسی.این فرهنگستان دو نوع عضو داشت پیوسته و وابسته.اعضاء پیوسته کسانی بودند که فرهنگستان از اجتماع آنان تشکیل می گردید.اعضائ وابسته نیز به فرهگستان نظرات مشورتی می دادند.
اولین جلسه فرهنگستان ایران نیز در روز شنبه ۱۲ خرداد۱۳۱۴ در عمارت دانشکده حقوق به ریاست فروغی و حضور 24 نفر از اعضاءپیوسته به منظورافتتاح این موسسه برگزار شد.برخی از اعضاء عبارت بودند از:محمدتقی بهار،فروغی ،حکمت،دهخدا،فروزانفر،قریب ،محمودحسابی و…در میان اعضاءفرهنگستان چندین طبیب،نظامی و ریاضیدان بودند،که در کنار متخصصان فرهنگ و ادب فعالیت میکردند.از این پس فرهنگستان ایران به عنوان سازمان اصلی فرهنگ و ادب فارسی شناخته شد.
نویسنده:حسن محرابی
گروه تاریخ