“آژنگ نیوز”:سیستم حمل و نقل نقش بسیار مهمی در زندگی شهری حداقل تا پنجاه سال قبل داشت.به همین جهت مرور نحوه شکل گیری سیستم حمل و نقل از جمله درشکه رانی به عنوان سیستم حمل و نقل اولیه، میتواند در این خصوص جالب توجه باشد.
اولین درشکه ای که به ایران آمد در زمان فتحعلی شاه بود .این درشکه را پادشاه انگلیس با زحمت و زیاد به وسیله بناپارت برای پادشاه وقت فرستاد. همین که کالسکه یا درشکه اهدایی پادشاه انگلیس با زحمت به وسیله باربران به میدان ارک رسید .فتحعلی شاه توی آن نشست و چون اسب آموخته وجود نداشت ،گروهی از باربران درشکه شاه را می کشیدند.
از آن زمان به بعد درشکه ها در شهر تبدیل به یک وسیله حمل و نقل مسافر و اندکی هم بار شدند.تا اینکه دوره کسادی بازار درشکه ها پیش امد. در سال ۱۳۲۲ خانم فخرالدوله(دختر مظفرالدین شاه قاجار )یکصد دستگاه خودرو از نوع” ب ب فورد” وارد کرد. از این خودروها به عنوان تاکسی استفاده شد.در تهران تا قبل از آن تنها وسیله ای که اهالی تهران در کنار درشکه ها با آنها رفت و آمد می‌کردند گاهی اتوبوس های شهری و تعداد کمی از اتومبیل‌های کرایه بود .
البته از این وسیله ها بیشتر برای مسافرت به حومه شهر می شد وگرنه سفرهای درون شهری بیشتر بر عهده درشکه چی ها بود. شروع کار تاکسی ها در موجب شد که درآمد آنها به یک سوم دوره قبل از ورود تاکسی برسد.
کم شدن درآمد تغییرات فراوانی درساختمان و شکل ظاهری درشکه ها به وجود آورد. کم‌کم شکل زیبا وتر و تمیز و نو اطاق درشکه که به وسیله دو اسب فربه کشیده می شدند تغییر کرد و دو اسب درشکه هم به علت خرج زیاد تبدیل به یک اسب شد و رنگ کهنگی هم بر اتاقها غلبه کرد.کسادی کار درشکه ها به جایی رسیده بود که در مقابل ۱۰۰ تومان اداره راهنمایی پروانه آنها را می توانست لغوبکند .در سال ۱۳۴۸ حدود ۱۵۰۰ درشکه یک اسبه در تهران کار می‌کرد و اکثر درآمد آنها نه از راه مسافرکشی بلکه از راه بارکشی بود .
میدان خراسان در ۵۰ سال قبل پاتوق درشکه چی ها بود .در این میدان حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ درشکه ایستگاه داشتند که اکثر مسافران آنها آن را ساکنین مسگراباد و زائرین تشکیل می دادند . برای هر رفت و آمد ۱۵ تا ۲۰ سریال کرایه می‌پرداختند.نکته جالب توجه این که در آن زمان برای جلب مشتری بعضی از درشکه ها به قلیان هم مجهز بودند و به شکل قهوه خانه سیار درآمده بودند.
درمیان صاحبان درشکه ها که در میان خراسان توقف می‌کردند کسانی دیده می‌شدند که بین ۱۴ تا ۱۸ دستگاه درشکه داشتند و همه را به دست درشکه چی ها ها سپرده و به آنها دستمزد می‌دادند. محل دیگر تجمع در شکه چی های تهران در محله امامزاده حسن بود.در بین آنها از پیر مرد شصت ساله تا پسر بچه های15 تا ۱۶ ساله وجود داشت.
نکته جالب این است که آثار تمدن جدید در ساختمان درشکه ها نیز نفوذ کرده بود. به این صورت که درشکه هایی که در دوران جدید تر ساخته می‌شدند ، مجهز به وسایل جدید آگاهی، از قبیل، چراغ، بوق و نوارهای شب نما بودند در نتیجه قیمت این درشکه ها از در شکه های قدیمی بیشتر بود. حد متوسط قیمت درشکه ها ی قدیمی حدود ۱۰۰۰ تومان بود .در طول دورانی که از ورود تاکسی و در نتیجه کم شدن رونق درشکه میگذشت ،هرچند وقت یکبار درشکه چی ها سر و صدا راه انداخته و می خواستند مانند سابق فعالیت کنند .
از جمله در سال ۱۳۴۵ وقتی دیدند که در داخل شهر نمی توانند فعالیت کنند ،از دولت تقاضا کردند که خط مسافربری تهران علیشاه عوض به آنها واگذار شود. به دنبال تقاضای آنها اتحادیه صنف درشکه داران تهران اعلام داشت که در صورت موافقت مقامات مسئول اقدام به تأسیس شرکت واحد در شکه رانی می‌کند و از این پیشنهاد رئیس شورای عالی اصناف پشتیبانی کرد و از مدیر عامل شرکت واحد تقاضا نمود که یکی از خطوط حومه تهران را به آنها واگذار کنند.
مدیرعامل در جواب این پیشنهاد گفت پیشنهاد جالبی است. اما به نظر من آنها قصد شوخی دارند. ولی درشکه رانی موفق به انجام این کار نشد. با این حال تا اوائل دهه ۶۰ برخی از درشکه‌ها در تهران فعالیت می‌کردند،اما فعالیت آنها نیز خاتمه یافت .
البته هم اینک نیز در بازار تهران و میدان نقش جهان اصفهان ُبه صورت سمبلیک و به عنوان یادی از گذشته تعدادی درشکه مشغول حمل گردشگران تهرانی در این ناحیه هستند.
نویسنده:حسن محرابی
گروه تاریخ