“آژنگ نیوز”:بررسی سابقه تاریخی بحران آب یک ضرورت است.ایران سرزمینی است نسبتاً کم آب و به جز حاشیه جنوبی و دریای مازندران که دارای آب و هوای مدیترانه ای و مرطوب است ، بقیه نقاط کشور خشک و بیابانی است.
به همین علت موضوع تامین آب مصرفی و توسعه کشاورزی از موارد مهم و حیاتی برای ایران بوده و همیشه افکار مردم ومسئولان را به خود متوجه کرده است.اگر توجه کرده باشیم نام مناطقی که مردم درآن امکان ادامه حیات و زندگی داشته اند، آبادی قرار گرفته است. زیرا در کشور ما امکان بهره برداری از بارش باران مثل اروپا وجود نداشته و باید محل زندگی حتما در کتار یک منبع آبی طبیعی مثل رودخانه و برکه قرار میگرفته است.
به همین جهت با شکل گیری تمدن و افزایش توان سازندگی مردم ما شاهد فعالیتهایی برای گسترده تر کردن امکان بهره گیری از آب بوده ایم. از این رو احداث قنوات برکه ها بند ها و بند سارها جهت تهیه و ذخیره آب در ایران سابقه بسیار طولانی دارد. همچنین ایجاد سدهای مخزنی جهت استفاده از سیلاب بهاره برای احتیاجات فصل بهار از زمانهای پیش در ایران متداول بوده و هنوز هم آثاری از این نوع وسیله تامین آب در فارس و خراسان وجود دارد.
در ایران باستان نسبت به تامین آب اقدامات مفیدی به عمل آمده است. در دوره هخامنشی آبیاری در ایران رونق فراوان داشت و پیشرفت بسیاری در این دوران در زمینه آبیاری حاصل شد .الحاق رودخانه کرخه به کارون احداث ۹ سد بر روی رودخانه جراحی ،ساختمان سد های متعدد دیگر بر روی رودخانه های کروغیره و همچنین حفر نهر داریان، احداث قنوات متعدد دیگراز جمله اقدامات پر ارزشی است که در این دوره در کشور صورت گرفته است.
در زمینه آبیاری در دوره ساسانیان نیز پیشرفت سیستم های آبیاری ادامه یافته از جمله آنها احداث نهر بزرگ گرگر یا دودانگه ، ساختمان بند میران ،بند قیر، و کانال حور را می توان نام برد. متاسفانه در دوران بعدی موضوع کنترل و هدایت آب در ایران به دست فراموشی سپرده شد. تا اینکه در زمان حکومت دیالمه و به خصوص عضدالدوله دیلمی، یعنی قرن سوم و چهارم هجری ،بار دیگر موضوع آبیاری مورد توجه قرار گرفت و بند امیر بر روی رودخانه کر بسته شد.
در تاریخ معاصر نیز در خصوص کنترل آب در کشور اقداماتی صورت گرفته از جمله در سال ۱۳۱۵ اداره آبیاری سد سازی تاسیس شد. ولی این اداره همزمان با جنگ جهانی دوم توفیقی در کارخود به دست نیاورد.
در سال ۱۳۲۲ قانون تأسیس بنگاه مستقل آبیاری به تصویب مجلس رسید و اقداماتی طی ۲۲ سال حیات خود انجام داد و بالاخره در سال ۱۳۴۴با توجه به لزوم استفاده از آبهای سطحی و زیرزمینی کشور ،ضرورت بکارگیری این امکانات به عنوان وسیله ای جهت تامین مصرف آب شهرها و کشاورزی و صنعت احساس شد . به همین خاطر وزارت آب و برق به وجود آمد .
در همین دوران بود که توجه به سدسازی نیز افزایش یافت. اولین نمونه از این سدها در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۴۰ ساخته شده و مورد بهره برداری قرار گرفت. این سد که با نام سفید رود وبر روی رودخانه سفیدرود تاسیس شده بود .علاوه بر آنکه زمینه توزیع آب وکنترل آنرا به وجود می آورد، با احداث تاسیسات لازم ، برق مورد نیاز انرژی کشور نیز تامین شد.
البته پیش از آن ایران در آبان ماه سال ۱۳۴۰ نیز سد کرج افتتاح شد و از همان زمان آب آن به علت کمبود آب مصرفی شهر به تهران منتقل شد. ارتفاع این سد هم بالغ بر ۱۸۰ متر بود.سد لتیان در نزدیکی تهران نیز در سال ۱۳۴۶ ساخته شد .این سد نیز آب مشروب را برای شهر تهران تهیه میکرد.
در مناطق دور تر و در جنوب کشور نیز سد دز در منطقه خوزستان ،در اسفند ماه سال ۱۳۴۱ گشایش یافت .با این ترتیب در سال ۱۳۴۷ برنامه های وسیعی برای احداث سد های مختلف طراحی که برخی از آنها عبارتند از سد زاینده رود بر روی رودخانه زاینده رود، سد زرینه رود بر روی رودخانه زرینه رود به منظور تامین آب کشاورزی منطقه میاندوآب ، سد گلپایگان، سد مهاباد وسد وشمگیر در منطقه گرگان و تخصیص آن به تولید محصولات کشاورزی مخصوص کشت پنبه .
سد ارس نیز با همکاری مشترک ایران و شوروی سابق احداث آن در همین دوران آغاز گشت و ساختمان آن در سال 1349 خاتمه یافت .پس از انقلاب اسلامی نیز روند سد سازی تا زمان حاضر ادامه یافت . به گونه ای که در مجموع طی این سال‌ها، ۱۷۲سد به ظرفیت ۵۱۷۶۵ میلیون مترمکعب به‌بهره‌برداری رسیده و براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، اکنون ۶۷۲ سد در دست بهره‌برداری، ۱۲۰ سد در دست ساخت و ۱۷۶ سد در دست مطالعه قرار دارد.
حسن محرابی
گروه تاریخ