هنری راولینسون نخستین رمزگشای خط میخی ، در حال صورت‌برداری و خواندن کتیبه داریوش هخامنشی بر نردبانی چوبی در ارتفاعی خوف‌انگیز با همراهی پسری نوجوان از بومیان منطقه بیستون، سال ١٨۵٠ میلادی.
راولینسون، در 1225/ 1810 در آکسفوردانگلستان به دنیا آمد. در 1242/1827، هنگامى که دانشجوى دانشکده افسرى شرکت هند شرقی انگلستان بود، به هندوستان رفت. در راه با سرجان ملکم آشنا شد و به تشویق وى، در بمبئى زبان فارسى آموخت . راولینسون در 1249/1833، در اواخر سلطنت فتحعلی شاه، به همراه هشت تن از افسران انگلیسى، از جمله شیل و فرنت ، براى تعلیم و سازماندهى نیروهاى نظامى، از راه بوشهر به تهران آمد. او نزدیک شیراز، از برخى کتیبه هاى تخت جمشید نسخه برداشت. در 1251/1835 همراه بهرام میرزا، حاکم کرمانشاه، عازم کرمانشاه شد و در مدت اقامت سه ساله خود در آن شهر، در سرکوب ناآرامیهاى کردستان، لرستان، خوزستان، و عشایر بختیارى به بهرام میرزا یارى رساند. راولینسون طى همین سالها درباره کتیبه هاى میخى گنجنامه (همدان) ،طاق بستان و بیستون مطالعه کرد و از آنها نسخه برداشت . او در گوردخمه دکانِ داوود و طاق گرا در سرپل ذهاب نیز بررسیهایى انجام داد و در 1252/1836، نتایج مشاهدات خود را از گوردخمه اتاق فرهاد منتشر کرد. راولینسون از 1252 تا 1257/ 1836ـ1841، کتیبه بیستون از داریوش اول و در 1254/1838 بخشى از کتیبه یونانى بالاى مدخل غار کَرَفتو در مشرق سقز را ترجمه و گزارشى درباره سنگ یادمان اورارتویى در کیله شین در جنوب غربى اشنویه منتشر کرد . او در 1257/1841 گوردخمه فخریگا، در نزدیکى مهاباد، را بررسى کرد . راولینسون پس از تیرگى مناسبات سیاسى ایران و انگلستان، به افغانستان رفت و تا 1258/1842، امور سیاسى قندهار را برعهده گرفت.بعد او هنگام سکونت در بغداد، دوبار در 1260/1844 و 1263/ 1847 براى مطالعه کتیبه بیستون به ایران سفر کرد و در سفر نخست، علاوه بر کتیبه فارسى باستان، متنهاى عیلامى و بابلى را نیز رونویسى کرد و سرانجام موفق به خواندن کتیبه بیستون شد.
گروه تاریخ