“آژنگ نیوز”:مرتضی قلی خان “صنیع‌الدوله” از شخصیتهای برجسته دوره قاجار و عصر مشروطیت ،رساله‌ای دارد با عنوان راه نجات و در آن نجات ایران از وضع موجود را احداث راه‌آهن معرفی می‌کند.
نکتۀ بسیار جالب دریافت عمیقی است که او از مفهوم امنیت دارد. می‌گوید امنیت فقط داشتن نیروی نظامی نیست، وقتی کشور آموزش و پرورش درستی ندارد تا مردم تخصصی برای نان درآوردن کسب کنند و وقتی کشور راه‌های مناسبی ندارد تا مردم معیشت خود را تأمین کنند، امنیت وجود ندارد. صنیع الدوله می‌گوید:
بالفرض در مملکتی قوۀ حربیه و نظمیه به اندازه‌ای تکمیل شده باشد که مافوق آن متصور نباشد.
ولی از مردمش به علت نادانی [= عدم تخصص] غیر از… عملگی کاری برنیاید، و یا به واسطۀ بی‌راهی [= عدم جاده‌کشی] از مسافت قلیل مایحتاج خود را حمل و نقل نتوانند و به این جهات بیچاره بمانند. باز جان آن‌ها در مخاطره است، هرچند امنیت بلاواسطه [= نظامی] به سر حد کمال رسیده باشد.
او جملۀ درخشانی دارد؛ می‌گوید:
تمام رمز مملکت‌داری همین است که باید در مملکت تولید ثروت نمود.
یعنی اسبابی فراهم کرد که ثروت اهل مملکت رو به تزاید گذارد تا بتوانند متناسب با مکنت خود مالیات زیادتری بدهند.
در همین رؤیاها به سر می‌برد که چهار سال پس از مشروطه به قتل رسید. پس از سوءقصد، دو نفر در تعقیب و گریز از سوی مردم و پلیس بازداشت شدند که هر دو خارجی بودند، یکی فردی گرجی‌ـ‌روس به نام ایلاریون و دیگری یک ارمنی به نام ایوان.
جالب است بدانید ضاربان او طبق قانون کاپیتولاسیون تحویل دولت روسیه شدند و اصلاً معلوم نیست با چه مجازاتی روبرو شدند.
گروه تاریخ