تاریخ سینما ،سانسور وقیمت بلیت در ایران با نمایش عمومی فیلم در ایران رقم خورد.اولین نمایش عمومی فیلم در ایران در سال 1280 شمسی و با افتتاح سالن نمایش به وسیله صحاف باشی در خیابان چراغ گاز (اکباتان کنونی) صورت گرفت.پس از این بود که سینما به صورت عمومی ،به شکل طبیعی رسیده و به تدریج به همه مظاهر و عوارض جنبی خود اعم از تماشاگر، منتقد و مقام های ناظر مسئول نیز دست می یابد.
یک مقاله بدون امضا در روزنامه آیینه ایران سه شنبه ۳۱ تیرماه ۱۳۰۹ شماره ۱۲۸منتشر می شود که در بخشی از آن آمده است:
اساساً یکی از بهترین عوامل تفریح و یکی از برجسته ترین صنایعی است که فقط برای استفاده انسان اختراع شده است بدبختانه باید اعتراف کرد که در ایران نه تنها نتیجه مطلوب از آن حاصل نشده بلکه به واسطه افتادن آن به دست یک مشت شیاد که هیچ منظوری جز پر کردن کیسه خود ندارند رفته رفته می‌خواهد نتایج معکوسی از ان مترتب شود. این واضح است که وجود سینما برای دو قسمت باید فوق العاده مفید باشد یکی برای تهذیب اخلاق و دیگری برای تفریح دماغ.
اما راجع به تهذیب اخلاق تصور می کنم درست نقطه مقابلش از سینمای تهران تاکنون حاصل شده است.زیرا در اینجا ظاهرا فیلم سانسور نمی‌شوند. و اگر هم فرضا سانسور شوند از نمایش فیلم هایی جلوگیری می شود که از لحاظ سیاست انتشار آن صلاح نباشد و الا در خصوص اخلاق توجهی به این موضوع نمی شود.
تطبیق و روحیات اهالی با موضوع فیلمی که می‌خواهند آن را نمایش دهند نهایت اهمیت را دارد .ممکن است نمایش یک فیلم در فرانسه از لحاظ اخلاقی منافاتی نداشته باشد. اما نمایش همان فیلم در ایران برای اخلاق و روحیات ما اثرات سم قاتل را داشته باشد.
این قسمت اول. اما راجع به تفریح دماغ(روحی ) .سینما های فعلی عذاب روح شده به جهت اینکه از یک طرف قیمت بلیط به قدری گران است که وقتی یک نفر بلیط خرید و به سینما رفت مخصوصا وقتی که این فیلم های مزخرف را تماشا کرد تا دو روز دلش برای پولش می سوزد که چرا اینطور دور ریخته است. تازه وقتی که بیچاره در حال تماشا هم هست تفریح نمی کند. زیرا نه جای خوب داردنه منظره اش مطلوب است. نه لااقل موسیقی حسابی در کار است بالاخره اگرکمی عقل داشته باشد از سگ پشیمان تر از سینما خارج شده تا فردا شب هم به وسیله اعلام دیگر گولش میزنند.
تفریحات دماغی اساساً باید خیلی کم خرج باشد تا تمام طبقات بتوانند از آن استفاده کنند و استطاعت اینکه هر شب یکی دو ساعت به آن تفریح سرگرم داشته باشند.
چیزی که برای رفع این دو منظور به نظر من می رسد ،یکی این است که باید تمام فیلم ها قبل از نمایش گذشته از نظر سیاسی از لحاظ اخلاقی هم سانسورشوند. در ثانی قیمت بلیط سینما را به نصف تنزل دهند.
قریب سه ماه بعد از چاپ این تحلیل ، لایحه ی”نمایشها و سینماها “از طرف انجمن بلدی تهران ،توسط وزارت داخله به هیئت دولت ارایه و تصویب گردید.طرح و تایید این لوایح از جانب مقامهای ناظر نشانه پذیرش واقعیتهای جاری در جامعه بود.
متن مصوبه در روزنامه آیینه ایران شماره 181 بیستم مهر ماه 1309
نظر به اینکه بلدیه عهده دار تهذیب اخلاق عمومی شهر و موظف به رفع منبع فساد از آنهاست و این مسئله به دخالت مستقیم و نظارت تامه در مجامع عمومی از قبیل تئاترها سینماها ،کلوپها ،محافل عمومی موسیقی،گاردن پارتی ها و غیره صورت پذیر نیست. علیهذا مقررات ذیل را پیشنهاد و تقاضای تصویب آنها را دارد.
مقررات مربوط به سینماها:
افتتاح سینما باید با اجازه کتبی بلدیه باشد
هر سینمایی مکلف است مسئول تعیین و کتبا به شعبه معارف بلدیه معرفی نماید.
مدیر سینما ملزم است که پیش از نمایش هر فیلمی تقاضای جواز نماید و موظف است که فیلم تقاضا شده را قبلا در سالن غیر عمومی به نماینده معارف بلدی ارائه بدهد تا در صورت لزوم از نقطه نظر اخلاق جرح و تعدیل لازم را به عمل آورند.
هر قسمت از فیلم را که بلدیه منافی با اخلاق و عفاف بداند قطع نموده با حضور مدیر سینما در قوطی گذارده لاک و مهر گرده در مقابل رسید کتبی تحویل و تسلیم مشارالیه خواهد داشت.
استعمال دخانیات و شکستن تخمه و امثال آن در داخل سینما اکیدا ممنوع است.
فروش بلیت اضافه بر تعداد صندلی های موجوده و گنجایش مکان مخصوص ایستادگان ،اکیدا ممنوع و مدیر سینما مسئول و علاوه بر رد مبلغ اضافی به محاکم صالحه جلب خواهد شد.قیمت بلیت سینماها نیز چندی با اجحافاتی سینما دران معمول میدارند،از جانب بلدیه ی تهران از یک تا 10 ریال تثبیت می شود.
منبع کتاب “عبدالحسین سپنتا ” تالیف جمال امید
گروه تاریخ