نبرد تاریخی که ایرانیان در گیلان بر روسها پیروز شدندو نقش منجم باشی در آن نبرد بسیار مهم است.پرتره میرزا موسی خان منجم باشی لنگرودی را در ذیل ملاحطه می کنید که به تازگی از آرشیو کاخ گلستان بیرون آمده و برای نخستین بار منتشر می شود و به رویت گیلانیان وحتی بازماندگان و فرزندان خاندان منجم باشی لنگرودی می رسد.
اما میرزا موسی خان همان حاکم معروف گیلان عصر فتحعلیشاه قاجار فرزند میرزا محمد رضا خان است که با حسن تدبیر و با کمک اهالی گیلان در نبرد پیله داربن نیروهای روس تزار را که از راه دریایی انزلی به گیلان هجوم آورده بودند از خاک ایران بیرون راند.
نبرد پیله داربن
ماجرا از این قرار است که؛ در اوایل قاجاریه روسیه که پیشتر چند بار به سواحل جنوبی دریای کاسپین و گیلان حمله ور شده بود، این بار قصد کردکه با دوازده کشتی جنگی انزلی و رشت را به تصرف خود در آورد. در آن زمان پیربازار بندر بود و پیله داربن هم در نزدیکی آن قرار داشت.
به همین منظور در پانزدهم ربیع الاول سال ۱۲۲۰ هجری قمری (۱۸۰۵ میلادی/۱۱۸۴ شمسی) قوای روس به فرماندهی پالکونیک معروف به” سرهنگ شفت” با قوای مردمی گیلان به فرماندهی حاکم وقت گیلان میرزا موسی خان منجم باشی لنگرودی در پیله داربن روبرو شدند. ایشان با حسن تدبیر وبا کمک اهالی که در نیزار ها پنهان شده بودند ومسلح به داس و شمشیر بودند در این نبرد پیروز شدند ونیرو های روس را مجبور به عقب نشینی نموده و از خاک ایران بیرون راندند.
در این واقعه اجساد کشته شدگان روس و وطن پرستان گیلان در محلی مدفون شدند که اکنون مسجد نبی پیله داربن ( تخته پل) در آن بنا شده است. ایشان متاسفانه با آن همه جانفشانی سنگ مزاری ندارند.یادشان سبز و گرامی باد.
محل نبرد
این جنگ در گیلان به نام جنگ “گرده‌داری” معروف شده بود که مردم گیلان و رشت تا اوایل مشروطه با لذت و افتخار از آن یاد می‌کردند.محوطه‌ای که اوج درگیری و جنگ در آن صورت گرفته درکنار جاده پیربازار به رشت در زیر درختی آزاد و تنومند بود و بعد از آن جنگ این منطقه تبدیل به روستای پیله داربن شده و احتمالا شهدای گیلانی این جنگ نیز درجوار آن مدفون شده‌اند.
باید توجه داشت که پیروزی مردم گیلان بر لشگر روس زمانی بوده که آذربایجان نتوانسته بود در برابر روسها مقاومت کند.جنگ پیله داربن در زمان جنگ‌های معروف ایران – روسیه به فرماندهی عباس میرزا نایب السلطنه بود که سرانجام در سال ۱۸۱۳ میلادی منجر به عقد عهدنامه ننگین گلستان شدو چند منطقه از ایران آن روز از جمله بخشی از تالش شمالی گیلان از این کشور جدا و ضمیمه خاک روسیه گردید.
جهت اطلاع بیشتر از این واقعه میتوانید به منابع گیلان از جمله کتاب نبرد پیله داربن، نوشته فریدون واحدی پور دهرایی رجوع کنید. همچنین شادروان عزیز طویلی، نویسنده شهیر بندر انزلی، نبرد پیله داربن را در قالب یک داستان زیبا به تصویر کشیده است. او در کتابش (جنگجویان پیله داربن)تصویری از درخت پیله داربن را در سال ۱۳۷۳ ارائه داده است.وی در لابه لای داستانش یاد می کند که تیراندازان ماهر گیلانی که اکثراً اهل سیاهمزگی شفت بودند، لابه لای بوته زارها و پشت درختان به کمین روس ها نشسته بودند.
تصاویر هومن یوسفدهی وسهیلا حسین پور
گروه تاریخ