“آژنگ نیوز”:در سال ۱۳۸۵ که فعالیت شبکه های مجازی و اینترنت به تدریج وسعت می‌یافت، شبکه ان اچ کی ژاپن تلاش می کرد که همچنان به عنوان یک مرجع خبری مطرح شود. این شبکه تلویزیونی یک سرویس اطلاع رسانی با عملکرد بالا افتتاح کرد که با استفاده از آن دسترسی به اطلاعات عادی مثل اخبار مناطق مختلف کشور ،گزارش‌های مربوط به ترافیک و آگاهی از رویدادهایی که شرایط اضطراری در نقاط مختلف کشور بوجود آورده بودند را فراهم میکرد. حتی بر اساس این شبکه اطلاع رسانی ،مخاطبین می‌توانستند در هنگام وقوع حوادث،از ایمنی دوستان و خویشاوندان خودآگاهی یابند.همچنین مردم می توانستند درباره خدمات عمومی و سایر خدمات اطلاعات لازم را از این طریق کسب کنند. اما مهمترین اقدام این شبکه تلویزیونی، آگاه ساختن مردم از وقایع و حوادث طبیعی بود. چنانکه می دانیم کشور ژاپن یکی از مناطق کره زمین است که به صورت متناوب شاهد رویدادهای طبیعی در کشور هستند. یکی از این وقایع و حوادث طبیعی، سیل های متعددی بود که در این کشور در مواقع مختلف جریان می یافت. در آوریل سال ۱۹۹۹ سیستم هشدار سیل در کشور ژاپن ،توسط شرکتی با نام آژانس لوجیکال افتتاح گردید. شبکه تلویزیونی ان اچ کی ژاپن نیز توانست با استفاده از اطلاعات هشدار دهنده این شرکت، ارائه اطلاعات سودمند خود را افزایش دهد .این سیستم هشداردهی سیل،به صورت منطقه به منطقه در ژاپن عمل میکرد و ارتقاء امواج سیل و زمان رخ داده آن را در هر منطقه اعلام می نمود. با بهره گیری از اتصال به این سیستم اطلاع رسانی، تلویزیون ان اچ کی ژاپن توانست اعتبار و مرجعیت خود را همچنان حفظ کند و نیز با بهره گیری از این سیستم اطلاع رسانی ،با هشدار دهی به موقع ،مردم از رویدادهای طبیعی مطلع کرده و آنها را راهنمایی کند.این پیشرفت تکنولوژیک مدیون مطالعه تاریخی حوادث طبیعی ای بود که در گذشته اتفاق افتاده بودند.اما ما در این خضوض چگونه عمل کرده ایم؟
یک سیل کم سابقه امسال ابتدا در بهار و سپس در ابتدای پاییز ، بخش زیادی از کشور ما را در بر گرفت و مثل همیشه عنوان شد که غافلگیر شدیم!. در حالی که می توانستیم با مرور تاریخی در خصوص وقایع طبیعی حداقل در ۵۰ سال اخیر ،این رویداد را برای خودمان کمتر غافلگیرکننده سازیم. .همچنین این مرور تاریخی می توانست ما را قانع سازد که مثل کشور ژاپن با یک سیستم هشدار دهنده ،یک شبکه اطلاع رسانی و نیز ساختن مسیل های متعدد، اقداماتی را برای بهتر کردن شرایط مقابله با حوادث طبیعی ، در حد توانمان انجام دهیم.
نگاهی به یک سیل ،مشابه۹۸
در ششم فروردین سال ۱۳۵۱ سیل گسترده‌ای در سراسر کشور به وقوع پیوست که شباهت های بسیار زیادی به سیل های بهار و پاییز سال ۱۳۹۸ دارد. اما قبل از توصیف سیل سال ۱۳۵۱ بد نیست نگاهی به رخ دادن سیل در سال های مختلف داشته باشیم.
در ۲۳ آذر سال ۱۳۴۳ رودخانه کارون به دلیل وقوع سیل طغیان کرد و بر اثر جریان این سیل ۱۸۰ خانه ویران شد و سه نفر کشته شدند. پیش از آن هم در چهارم بهمن سال ۱۳۳۹ یک سیل دیگر ریالموجب بالا آمدن آب رودخانه کارون شد و چهل کامیون در این حادثه غرق شدند و هزار خانه در مسیر سیل قرار گرفتند.
در ۲۶ مهر ماه ۱۳۴۴ به دلیل بارندگی شدید در تبریز و شهرستان های اطراف نیز سیل موجب آسیب دیدن خانه های مردم و یک کیلومتر از خط آهن میانه شد.
در ۲۱ شهریور ۱۳۴۵ باران‌های سیل‌آسا اطراف منطقه “نمین ” و نزدیکی شهر اردبیل را گرفتار سیل وحشتناک کرد. جاری شدن این سیل موجب مرگ ۲۳ نفر از مردم منطقه شد. در دوم بهمن‌ماه سال ۴۷ نیز مجددا سیل موجب خساراتی به چند شهر و صدها روستای خوزستان گردید .در روز اول این حادثه رودخانه کارون طغیان کرد و بر اثر طغیان ،آب این رودخانه ۳ مترو ۶۷ سانتی متر بالاتر آمده بود.
در روز سیزدهم فروردین سال ۱۳۴۸ است بارندگی شدید موجب سیل شد ، در روستای شیشه وان آذربایجان که ۷۰۰ خانوار زندگی می‌کردند، خانه هایشان ویران شود.
در ۱۲ مرداد ۱۳۵۰ نیز سیلی غرب کشور را فرا گرفت و شهرهای ملایر بروجرد تا سنندج وتویسرکان گرفتار سیل شدید شدند و ۳۰,۰۰۰ خانه روستایی دچار آسیب و خسارت شد.
بدین ترتیب روشن است که سابقه وقوع سیل در کشور ما وجود دارد و این رویداد طبیعی باید مورد توجه دقیق قرار می گرفته است .
میزان آسیب های بالای سیل ها موجب گردید که مقامات رسمی هم به آنها اشاره کند به گونه ای که در سوم اسفند ۱۳۴۹ از سوی دولت اعلام شد” در سال گذشته، یعنی سال ۱۳۴۸ متاسفانه با ران های سیل آسای بهاری در آذربایجان خسارات بسیاری به بارآورد”
در هر حال درپنجم فروردین ماه سال ۱۳۵۱ ابتدا بارش برف موجب حیرت و تعجب مردم و مقامات شد. در مطبوعات این سال نوشتند: در پی ریزش برف و باران سنگین و ناگهانی حرکت قطارها متوقف شد. هواپیما ها از حرکت باز ماندند و در شهرها سیلاب به راه افتاد و مردم به ناگزیر خانه‌نشین شده‌اند .در توجیه این حوادث اعلام کردند” نوروز امسال درسی سال گذشته بی سابقه بوده است”. در حالی که یک مرور ساده رویدادهای تاریخی مشابه نشان می‌داد که سال‌های قبل نیز غالبا در فصل بهار حوادث و وقایع طبیعی رخ داده است .
مطبوعات سال ۱۳۵۱ نوشتند” بارندگی های نوروزی امسال (51)که به گواهی عموم و حتی هواشناسان رسمی وضع غیر عادی داشت به علت تغییرات اساسی در فشار موجود در روی کره زمین به ایران و خاورمیانه کشیده شد .پیش از آن که نوروز فرا رسد در شمال اروپا یک مرکز فشار زیاد به وجود آمد و این فشار هوای سرد شمال اروپا را به سوی خاور میانه راند. این هوای سرد به مناطق گرم خاورمیانه ،برف و باران های سنگین به دنبال داشت. (روزنامه اطلاعات پنجم فروردین ۱۳۵1 )
بارش باران که از دوم فروردین ماه شروع شده بود. موجب طغیان رودخانه کارون گردید و هر لحظه به ارتفاع آب این رودخانه افزوده می شد. به گونه ای که این رودخانه طغیاان کرد و قسمتی از شهر اهواز را سیل فرا گرفت .همچنین سیل دو روستا به نام های حمودی و قدیر که در حوالی جاده اهواز سوسنگرد و در۲۰ کیلومتری سوسنگرد قرار داشتند را به محاصره درآورد و ساکنان روستا پس از تخلیه خانه های خود به نقطه دیگر کوچ کردند. اما تنها خوزستان نبود که با خطر سیل روبرو شد. در جیرفت رودخانه های شور و هلیل رود و ملنتی از آب لبریز شدند. همچنین در سنندج، قم، کرمانشاه نیز سیل موجب بروز آسیب هایی شده بود .این سیل در لرستان نیز موجب بروز مشکلاتی میشود .هشتم فروردین سیل به خرم آباد می رسد و آب رودخانه های لرستان افزایش یافته و اکثر رودخانه‌ها به حال نیمه طغیان در می آید .سیل به معمولان در لرستان می رسد دو چوپان و ۵۰ گوسفند بر اثر وقوع سیل قربانی می‌شوند. بر اساس مندرجات روزنامه اطلاعات در هشتم فروردین ۱۳۵۱ ،سیل پس از در هم کوبیدن چند خانه روستایی در اطراف معمولان وارد شهر می شود.حادثه ای که امسال هم اتفاق افتاد.
این سیل موجب طغیان رودخانه های قره سو و ماگاسیاب در کرمانشاه هم میشود و ۲۰ قریه بزرگ کوچک که در مسیر دو رودخانه قرار داشت به محاصره سیل در می‌آید .در شهر کرمانشاه به دنبال ریزش باران سیل آسا آب ۲۰۰ خانه را در محلات مختلف در بر می گیرد. چنانکه ملاحظه می شود،سیل رخ داده در سال ۱۳۵۱ شباهت های بسیار زیادی با سیل سال ۹۸ دارد.
راه حلها دفن می شوند
با توجه به شباهتهای سیل سال ۱۳۵۱ با سیل سال ۱۳۹۸ ،می توان چنین عنوان کرد که بر اساس سابقه تاریخی ،باید به این رویداد ها توجه شود .معمولاً در آغاز فصل بهار امکان وقوع و بروز سیل در مناطق مختلف کشور ما وجود دارد. اما متاسفانه توجه به این رویداد ها از نظر تاریخی در اولویت قرار ندارد به همین جهت ما از این کم توجهی و ضرر هایی را متحمل خواهیم شد. اشاره به یک مورد دیگر نیز می‌تواند در تایید این موضوع به کمک ما بیاید.
شهر تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی اش یعنی واقع شدن در کوهپایه سلسله جبال البرز همواره با مشکل سیل مواجه بوده است به همین جهت پیشینیان ما در این خصوص اقداماتی کرده اند.
همگان می دانستند که معمولاً در شهر تهران بارندگی منجر به راه افتادن سیل می شود .در تهران قدیم و در سال ۱۳۴۸ در این مورد تحقیقی صورت گرفت . یکی از دلایل راه افتادن سیل آن بوده که ماموران شهرداری راه های آب را تهران را نمی شناسد .یک مأمور قدیمی و بازنشسته شهرداری در این مورد گفته است که در زیر میدان سپه کانالی وجود دارد که از زیر باب همایون و بازارعبور کرده و در جنوب ترین منطقه تهران سر در می آورد .این مامور شهرداری می گفت در گذشته سیلاب شمال شهر را در این کانال می‌انداختند و بازار و ناصر خسرو و بوذرجمهری را هرگز آب نمی گرفت. ولی حالا (سال ۱۳۴۸)مدتی است این کانالها پر شده و برای لایروبی آن نیز اقدامی نکردند تا اینکه اساساً مسیر و اهمیت این کانال از خاطره ها رفته است.این مامور همچنین می گفت در میدان اعدام(محمدیه کنونی) چهار کانال بزرگ آب و جود دارد که می تواند همه سیلاب شهر را بیرون ببرد. این کانالها به قدری وسیع است که در آن موقع شتر در کانال می‌افتاد وساربان ها برای بیرون کشیدن شتر از شهرداری کمک می خواستند و چون جرثقیل نبود حیوان زبان بسته را به کامیون می بستند و او را نعره کشان از درون این کانال بیرون می کشیدند.
متاسفانه این انتقال تجربه و بهره گیری از راهکارهای قبلی ،مورد بی اعتنایی قرار گرفت تا تهران شاهد فاجعه باشد. به عنوان مثال در سال ۱۳۴۳سیل بسیار بدی در غرب تهران جاری شد و محلات جی سلیمانیه هفت چنار امامزاده حسن و جوادیه را در هم کوبید. ماجرای جریان این سیل جالب و شنیدنی است. در روزهای پیش از سیلابی شدن تهران یکی از ماموران شهرداری به سن بازنشستگی می رسد. نامه های این فرد توسط شهردار امضاء و حکم بازنشستگی صادر و ابلاغ می گردد. این مامور مسئول آب راه های تهران بود و می دانست که هر وقت این آبروها می گیرد چه باید بکند. مامور بازنشسته میشود ومی‌رود. ولی به کسی نمی آموزد که کانال آب روی رودخانه کن به نهر فیروزآباد ،اگر در موقع بارندگی مسدود نشود ،سیلاب رودخانه کن در تهران جاری می گردد. چند شب پس از بازنشسته شدن این فرد، رگبار به ارتفاعات تهران زد و سیلاب رودخانه کن و در نهر فیروزه آباد سرازیر شد. در نتیجه ویرانی و خسارات بسیار زیادی وجود آورد.
مشکل سیل نه ،بلکه مشکل پیاز
متاسفانه تاکنون در خصوص وقایع و رخدادهای طبیعی اقدامات کاملی را انجام نداده ایم .یعنی در خصوص شناسایی حوادث طبیعی و تهیه آرشیو از آنها ظاهرا اقدام جدی صورت نگرفته و یا اگر هم ضورت گرفته اطلاع رسانی عمومی نشده است تا با تشکیل پرونده تاریخی و بهره گیری از تجربیات دیگران اقلا غافلگیر نشده و از راه حل های فنی بهره بگیریم . البته اکثر اوقات با بهانه جویی، می توانیم عنوان کنیم که رویدادهای طبیعی کمتر قابل ارزیابی بوده و شناسایی ابعادشان مشکل هستند. مثلا به همین دلیل بوده که اقدام مناسبی برای مقابله با این مشکل نشده است.
اما رویدادهای غیر طبیعی چی؟ مثلاً آیا از ۶۰ سال قبل تا کنون در خصوص مشکلات ترافیک راه حلی ارائه شده است؟ آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ که به حد بحران و فاجعه رسیده مربوط به امروز یا ۱۰ سال پیش است؟ یا آن هم دارای سابقه بیش از ۶۰ سال است. حوادث و مرگ و میرهای ناشی از تصادفات رانندگی چه توجیهی دارد. در سال ۵۱ ،طی یک سال ،تصادفات رانندگی هفتصد کشته بر جای گذاشت . در حالی که ازاول تا ۵ فروردین ۱۳۹۸ یعنی فقط طی ۵ روز ،حدود ۱۷۰ نفر در صحنه تصادفات کشته و ۳۷۵۰ نفر مجروح شدند.
حتماً می گوییم حل مشکلات نیازمند راه حل های طولانی مدت و هزینه های فوق العاده گزاف است. بنابراین این مشکلات همچنان بر جای مانده است. در رد این نظریه نیز باید چنین عنوان کرد که اگر اینها هزینه های گزاف و زمان فراوان می خواهند حل مشکل پیاز که مشمول این قاعده نمی شود. امسال هم مشکل کمبود پیاز داشتیم و هم مشکل گرانی آن را. به جای حل شدن این مشکل نیز عنوان کردند که صادرات پیاز مثلاً یکی از دلایل افزایش قیمت است. در هفدهم فروردین ماه سال ۱۳۴۹ در مطبوعات آن زمان نوشتند: به علت گرانی پیاز کهنه، پیاز در قهوه خانه ها جیره‌بندی شد. بر اساس این گزارش آمده بود: در قهوه خانه های تهران پیاز جیره بندی شد و قهوه چی ها از دادن پیاز بیشتر به مشتری خودداری می کنند. زیرا که در آستانه رسیدن پیاز نو به بازار ،پیاز کهنه نایاب و گران شده و به قیمت کیلویی ۲۰ ریال رسیده است .حتی تهیه پیاز منجر به زدو خورد هم شده بود: در میدان برسر نرخ پیاز زد وخورد شد و جمعی در این میان مضروب شده اند ولی با مداخله ماموران جنجال پیاز خوابید و بارفروشان به بندرعباس تلگراف کردند که فوراً پیازهای تازه را به تهران حمل نمایند. البته آن زمان به مردم دلداری دادند که برعکس پیاز ،سیب زمینی فراوان است.
و حالا چه ؟!
در هر حال بپردازیم به نتیجه گیری وطرح این موضوع که ، عبرت تاریخی از این مسئله آن است که مشکلات را اگر حل نکنیم از میان نمی رود. بلکه باقی می ماند در مراحل بعدی با شدت وقدرت تخریبی بیشتری مجددا ظاهر می شوند.
پس در مرحله اول باید به جای آنکه یکدیگر را به کم کاری متصف کنیم دنبال راه حل بگردیم و آن را در جایی ثبت کرده و سپس آن را به اطلاع همگان برسانیم . زیرا حل مشکلات با مشارکت مردم امکان پذیر است.
همچنین ضرورت دارد یک دستگاه را مامور کنیم که سابقه این حوادث و بلایای طبیعی را جمع آوری و در مکانی نگهداری نموده و آن را برای دستگاه‌های ذیربط ارسال نمایند .ضمنا لازم است ، به صورت مستمر آن دانسته ها را منتشر نمایند.تا همگان از آن به عنوان یک دستورالعمل راهگشا بهره برداری کنند.
از طرف دیگر باید در خصوص سیل اخیر در گوشه و کنار مملکت ، گزارش های دقیق ،جزئی و مستند تهیه شود تا از آن بتوان برای برنامه‌ریزی های بعدی استفاده کرد.
ضمنا ، به نظر می‌رسد مقابله با مشکلات به صورت جدی مورد توجه قرار ندارد. فقط در هنگامی که حادثه رخ می‌دهد .همگان در این خصوص اظهار نظر می‌کنند .اما به محض آنکه مدت زمان اندکی از این واقعه سپری شد .حل مشکل به دست فراموشی سپرده میشود. به همین جهت نمایندگان مجلس که در گوشه کنار کشور و در مناطق مختلف کشور همراه با مردم منطقه در نقاط آسیب دیده ،بوده اند. می توانند با تدوین قانونی در خصوص حوادث و بلایای طبیعی ،حل این مشکل را به صورت جدی پی گیری کرده و آن را تبدیل به یک اقدام قانونی کنند.
گروه تاریخ