پدیده خیابان در ایران و تهران یک پدیده جدید و یک معماری تازه شناخته شده به شمار می آید .به گونه ای که در زمان اعلام مشروطیت تهران فقط ۵ محله و جمعاً نزدیک به ۱۷ هزار خانه داشت و امور شهر برعهده کدخدا نایب پلیس و یا پاتوق دار بوده است .از نظر ارتباط با خیابان کشی  در شهر  شاید فقط همین مسئولیت قبلی یا آخری می ‌توانسته به موضوع راه ارتباط داشته باشد. املاک تهران به قصر قاجاری و خانه های دور و اطراف این قصر منحصر می‌شده است .خیابان کشی ها  از سال‌های ۱۳۰0 هجری شمسی به بعد که ارگ قاجاری تخریب شد و دروازه های شهر برچیده شده و خندق  دور  آنها نیز پر شدند ،آغاز گردید. از این دوره بلدیه تهران   (که تا پیش از این فعالیت چندانی نداشت )اقدام به ساختن خیابان های مدرن کرد . در نتیجه  با محاسبه خیابانها وسعت تهران در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی به ۲۴ کیلومتر مربع رسید و این میزان در سال ۱۳۱۲ به ۴۶ کیلومتر افزایش یافت. تاسیسات و ساختمان های عمده و مشهور این دوره به طور خلاصه خلاصه عبارتند از کاخ مرمر ،ایستگاه راه آهن تهران، دانشگاه تهران ،وزارت امور خارجه ،ساختمان موزه ایران باستان ،کاخ سعدآباد ،بانک ملی ایران، کاخ وزارت دارایی ،کاخ وزارت دادگستری، ساختمان شهربانی، موزه مردم شناسی ،کارخانه برق  وساختمان پست و تلگراف . برای ارتباط این ساختمان ها و مراکز با یکدیگر خیابان هایی در تهران ساخته شده اند :مانند خیابان پهلوی از جنوب به شمال (خیابان ولیعصر امروزی) خیابان های شرقی غربی  مانند خیابان انقلاب ،جمهوری  و خیابان سپه که این خیابان ها موجب رشد و توسعه شهر تهران شدند.

image 7 - پایگاه اطلاع رسانی آژنگ

به تدریج در سالهای بعد خیابان های جدیدی برای بهتر شدن عبور و مرور وسایل نقلیه در تهران ساخته شده است. از جمله خیابان ها خیابان های کریم خان زند خیابان مطهری ، خیابان نادر شاه سابق  ومیرزای شیرازی امروزین ودر خیابان ۴۵ متری تهرانپارس(دماوند امروزی) را می توان نام برد .اقدام بعدی در سالهای دیگر توسعه و تعریض خیابان های شهر تهران در آغاز دهه ۴۰ هجری شمسی توسط  بلدیه سابق و شهرداری تهران بود که  به توسعه خیابان‌های ظهیرالاسلام ،آشیخ هادی ،فیشرآباد ،میدان ونک، میدان منیریه میدان ژاله ( شهدای امروزی) منجر گردید. در آغاز سالهای ۱۳۴۰ هجری شمسی به بعد تهران دارای ۲۰۴ خیابان و بیست . میدان بزرگ بود که این میادین و خیابانها توسط کوچه ها به یکدیگر متصل می شدند. اواخر سال ۱۳۳۰ تهران دارای یک پارک بود  اما در سال ۱۳۴۶ نزدیک به ۱۲ پارک در تهران ساخته شد که شهر از   در میان ساختمانها  و صرفاً خیابان بیرون آید .

نکته مهم در خصوص ساخت خیابان آن  است که تاسیس خیابان‌ها به گونه ای که بتواند نقش مفید موثر و سازنده در زندگی مردم شهر داشته باشد،  نیازمند انجام اقدامات مناسب است. زیرا تاسیس خیابان نیازمند گذر از مراحل مقدماتی است  و مهمترین نکته در خصوص خیابان، تامین بودجه مناسب و طراحی و تدوین ضابطه درست می باشد. به همین جهت برای ساخت خیابان با شروع فعالیت‌های خیابان سازی  ،تدوین  قوانین  لازم انجام  و سپس تصویب شد. قوانینی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم به موضوع خیابان ارتباط پیدا می‌کرد، اولین قانون با عنوان  تأسیس بلدیه در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی در اولین دوره مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است. قانون خیابان سازی در سال ۱۳۰۹ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

image 8 - پایگاه اطلاع رسانی آژنگ

 این دو قانون زمینه مناسبی برای شروع فعالیت شهرداری یا بلدیه امروز در خصوص خیابان سازی شهرداری در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی و توسط مجلس یازدهم شورای ملی بود .

در سال 1313هجری شمسی توسط مجلس پنجم قانون مالیات وسائط نقلیه نیز تصویب شد تا کسانی که از امکان تردد در خیابان ها بهره برداری می کردند هزینه های لازم آن را نیز بپردازند .همچنین قانون حق الثبت وسائط نقلیه نیز در سال ۱۳۰۹ توسط هفتمین مجلس شورای ملی تصویب شد که این مالیات نیز کمک شایانی به تامین هزینه های ساخت و ساز خیابان میکرد.

مالیات نفت و بنزین در سال ۱۳۱۷ به گونه ای دیگر نیز در جهت تامین اعتبار مالی ساخت و ساز خیابان به  شمار می‌آید بدین ترتیب هزینه های تاسیس خیابان بر عهده کسانی قرار گرفت که از آن بیشترین بهره برداری  را از  نفت و بنزین می ‌کردند .به همین جهت شاهد آن هستیم که در زمینه‌های مختلف مالیات اتومبیل به صورت قانون تصویب می‌شد و این هزینه ها از طریق کسانی که بیشترین استفاده را از اتومبیل در سطح شهر می کردند برآورده می شد.

image 9 - پایگاه اطلاع رسانی آژنگ

 البته تا سال ۱۳۰۸ تعداد اتومبیل هایی موجود  در ایران ، بسیار کم بود. اما از این سال تعداد اتومبیل ها به صورت قابل توجهی افزایش یافت . به خصوص در سال‌های پس از جنگ بین المللی دوم یعنی سال ،۱۳۲۰ تعداد اتومبیل ها به طور سرسام آوری افزایش به گونه ای که در سال ۱۳۳۰ در تهران در حدود ۲۰ هزار وسیله نقلیه وجود داشت و در یک دوره ده ساله تا سال ۱۳۴۰ این مقدار به ۸۵ هزار خودرو رسید و در سال بعدی تعداد وسایل نقلیه از ۱۱۰۰۰۰ فراتر رفت . به همین جهت مالیات اتومبیل به عنوان موضوعی برای تامین هزینه‌های خیابان و همچنین جلوگیری از افزایش خودروها در شهر تهران مورد توجه قرار داشته  که البته نکته دوم هیچ وقت برآورده نشد.

 از اقدامات مهم دیگر افزایش  فضای سبز در کنار خیابانها بود.در طی یک سال ،یعنی سال ۱۳۴۷ نزدیک به ۲۰۰ هزار اصله درخت کاشته شد تا تهران و خیابانهای آن  به ‌صورت مناطق سرسبز درآیند .طی دهه ۴۰ آسفالت بسیاری از خیابان های تهران ترمیم شد . در دهه های بعدی نسبت به آسفالت خیابان‌های فرعی نیز اقدام گردید  تا تردد در  همه خیابان ها به آسانی صورت پذیرد.

image 10 - پایگاه اطلاع رسانی آژنگ

 اقدام دیگر برای نگهداری مناسب خیابان ها شستشوی خیابان و آب پاشی درختان و گیاهان سبز بود نکته دیگر در خصوص بهره گیری از خیابانها طرااحی برنامه‌های ورود و خروح مردم  به برخی مناطق شهری بود تا از  تردد بدون هدف جلوگیری شود .مانند تاسیس سازمان تاکسیرانی تهران که مانع از استفاده زیاد از خودروهای شخصی می گردید. البته با  تاسیس سازمان تاکسیرانی  کمک شایانی به تردد در شهر شد . اما جمعیت زیاد ساکنان شهر موجب گردیده  که   راه‌های تازه‌تری نیز باید طراحی شود‌.

 مثل استفاده از تاکسی تلفنی که در اواخر سال ۴۷ سرویس تاکسی تلفنی مورد بهره برداری قرار گرفت البته هدف اولیه از تاسیس تاکسی تلفنی رفاه ساکنان بیرون از محدوده شهر بود. زیرا رانندگان تاکسی ها بیشتر کمتر به خارج از شهر مسافر می برد چرا که هم فاصله زیاد بود و هم  تاکسی ها به هنگام بازگشت به شهر خالی برگشته و مسافر نداشتند.

ارایه نظریات مختلف در خصوص  تاسیس مترو در شهر تهران  اقدام دیگری برای  بهبود وضعیت خیابانها ی شهر تهران محسوب می شد این بحث‌ها در دهه پنجاه و سال ۱۳۵۱ به صورت جدی مطرح شد. برخی از شرکت‌های فرانسوی کاندیدای ساختن مترو شهر تهران بودند .در حقیقت خیابان های تهران دیگر ظرفیت تردد را نداشته و به همین جهت با تاسیس مترو بخش عمده ای از رفت و آمد ها  در خیابان ها به زیر زمین شهر تهران منتقل می  شد .اما  ساخت مترو با تاخیر چندین ساله در دهه هفتاد هجری شمسی شکل واقعی خود را گرفت. به همین جهت خیابان در تاریخ معاصر نقش ویژه ای پیدا کرده است.

مروری بر گزارش‌های منتشرشده راجع به خیابان وموضوعات مرتبط با  آن نشان می دهد  که سابقه اندک شکل‌گیری راههای ارتباطی شهری مثل خیابان در داخل کشور، موجب گردیده در خصوص  این پدیده  شناخت کافی وجود نداشته باشد .ما آگاهی های اندکی در خصوص نحوه زیست در این مکان های عمومی را داریم. یکی از مهمترین دلایل به وجود آمدن ترافیک در خیابان ها و مشکلات دیگری که پیامدهای ترافیک خواهد بود، آن است که شناخت کافی راجع به اقدام و عمل در این فضاهای عمومی وجود ندارد .خودرویی که به ناگاه وسط خیابان توقف  کرده و  اقدام پیاده کردن مسافر می‌نمایاد. پیاده هایی که هیچ وقت اعتنایی به سبز یا قرمز بودن چراغ های راهنمایی و رانندگی ندارند. افرادی که دوبله سوبله! کنار خیابان پارک کرده و به کارهای شخصی خود می‌رسند .مغازه دارانی که فضای جلوی مغازه خود در خیابان را با  انبار پشت مغازه اشتباه گرفته اند. و صدها  وهزاران نمونه دیگر از این دست نشان می دهد که خیابان، پدیده شناخته شده ای نیست . تغییراتی هم که برای بهبود تردد و افزایش کیفیت بهره گیری از خیابان‌ها طراحی می شود ،با توجه به آنکه زمینه‌های پژوهشی مناسب نداشته و نیز مطابق با استانداردهای متناسب با راه های عمومی شهر نیستند، به هیچ وجه  از نتایج مطلوب برخوردار نخواهد شد.

image 11 - پایگاه اطلاع رسانی آژنگ

به عنوان نمونه هنوز پس از گذشت سالها مشخص نیست که منطقه طرح ترافیک در شهر تهران به چه منظوری طراحی شده است. چنانکه  در آغاز دهه ۱۳۴۰ موضوع مشکلات تردد در خیابانهای تهران وجود داشته و در سال‌های پس از انقلاب و سال ۱۳۵۸ چند طرح محدود به عنوان طرح ترافیک با کمک مردم  انجام شد. چند روز مردم سعی کردند در مرکز شهر از خودرو های شخصی استفاده نکنند. اما این فعالیتها از یک طرف متناسب با ساختار شهری نبود و از طرف دیگر  نتیجه  یک برنامه‌ریزی‌های هدفمند و منتج از پژوهش  نبود. همین جهت یک تغییر تفکر اساسی در خصوص تصمیم گیری پیرامون خیابان های شهرهای بزرگ لازم است. به گونه ای که باید در مرحله  اول زیر ساختها تعیین  شوند و سپس  سازماندهی همه‌جانبه ای  در تمامی نقاط شهری ضورت گرفته  تا  برایرتعیین  سرنوشت خیابان‌ها که در حقیقت محل فعالیت‌های اجتماعی انسانها هستند   طراحی کرد. در حقیقت بهبود فضای عمومی شهرها منجر به افزایش تعهد اجتماعی، افزایش تولید ،افزایش دانش و نیز بهبود شرایط زندگی مردم خواهد بود

گروه تاریخ

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *